حرف آخر در همان آغاز بیان شد. یعنی به جای آن که ابتدا گفته شود در انتخابات تقلب صورت گرفته و ما به آن اعتراض داریم، سپس گام به گام موضوع را با ارائه شواهد و مدارک پیش برند تا در آخر به مطالبه ابطال انتخابات برسند، با مطرح کردن خواست ابطال و کوتاه نیامدن از آن، راه مذاکره و گفتگو را مسدود کردند. وقتی راه گفتگو بسته شد، تنها راه حل مسأله، حل موضوع از طریق حضور در خیابان‌ها شد.

یادداشت حاضر اگر چه نسبتی با “اصلاح‌طلبی خمینی‌محور” که اصلاحات را در چارچوب نظام دنبال می‌کند، ندارد؛ اما به ارزیابی مفروضات این گفتمان و نتایج حاصل از آن می‌پردازد تا نشان دهد مفروضات نادرست چه پیامدهایی به بار می‌آورد؟ هدف اعلام برنده و بازنده نیست، مسأله این است که از اینجا به بعد چه باید کرد؟ چه باید کردی که از دل مجموعه تصورات و تصدیقات “اصلاح‌طلبی خمینی‌محور” ـ در چارچوب نظام موجود ـ می‌توانست درآید و اینک دیگر در نخواهد آمد.

صدای آژیر قطع می‌شود؛ اما هنوز عده‌ای از پشت خاکریزها نان می‌خورند. هنوز عده‌ای با لباس جبهه در کوچه‌های شهر آدم می‌کشند. هنوز عده‌ای با اسم جنگ، صندلی‌ها را فتح می‌کنند و هر جایی به نام جنگ، چفیه به گردن می‌اندازند. هنوز لالایی مادران در میان هوار موشک و بمب و گلوله شیون می‌شود و هنوز برکت‌های جنگ ادامه دارد.

جنبش همگانی نشد زیرا رنگ گرفت. ایرانیان در طول تاریخ خود، جنبش‌ها با رنگ‌های گوناگون بسیار دیده‌اند. جنبش وقتی همگانی می‌شود که تمامی گرایش‌های موجود در جامعه، حتی استبدادیان نیز خود را در آن حاضر ببینند. جنبش می‌باید بیانگر ولایت جمهور مردم باشد و اگر در محدوده «قانون اساسی بدون تنازل» زندانی شد، دیگر صفت همگانی را پیدا نمی‌کند.

توصیه موسوی به مقامات ایران

هنگامی که آیت‌الله خمینی، محور توجه ایرانیان برای تغییر حکومت شاه شد، همه گروه‌های شریک در انقلاب با هر عقیده و مکتبی از هویّت او با خبر بودند؛ او یک فقیه شیعی بود.
اما این کدام تصور از تشیع بود که چنان با خواسته‌های اکثریت ایرانی سازگار افتاد که احتمال تسلطش بر قدرت، چنان که باید، بسیاری را نگران نکرد؟