شاید برخی پافشاری بر مفاهیم حقوق بشر و اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر را در اعتراضات «جنبش سبز» موضوعی بدیهی بدانند٬ یعنی این موضوع چنان طبیعی و مسلم است که سوالی درباره‌ی آن پرسیده نمی‌شود. اما این موضوع چندان هم بدیهی نیست٬ چون حکومت ایران به جای پاسداری از اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر که ثمره‌ی تلاشی جمعی جهانی است آن را محدود و از آن برداشت‌های نادرست می‌کند.

پرسش گیج کننده ای که به ویژه پیش روی نیروهای اجتماعی و سیاسی برآمده از 25 خرداد سال 88 قرار گرفته نحوه مشارکت در فضای انتخابات تا پایان شب 23 خرداد است. در واقع با شروع بهار امسال ظاهرا ماه عسل جنبش سبز که چهار سال به طول انجامیده پایان یافت و نیروهای اجتماعی و سیاسی برای نخستین بار در چهار سال اخیر باید دست به تصمیم سیاسی درباره پروژه انتخابات ریاست جمهوری هم می زدند.

جنبش های اجتماعی بر پایه نیازهای جامعه در حالت یک مقدمه و در سطح فکر شکل می گیرد، بر اثر یک برانگیختگی انگیزه عمل پیدا می کنند و جلب توجه می کنند و به عضو گیری رسمی و یا میدانی می پردازد. در گذر زمان به قالب ریزی در ساختار و هدف گذاری های اولیه و ثانویه می رسد که در آن ایدئولوژی جنبش بر پایه ی همان فکر مقدماتی، مشخص تر می شود و در نهایت اگر نتواند حمایت عمومی را جلب کند بر اثر فرسایشی شدن مبارزه، به انشعاب و سرانجام به شکست می انجامد.

سه سال و اندی پس از آغاز حرکتی اعتراضی که به «جنبش سبز» موسوم بود٬ بازداشت رهبران این حرکت اعتراضی٬ برگزاری یک انتخابات از سوی جمهوری‌اسلامی و تجربه‌ی ناموفق تحریم آن٬ به نظر می‌رسد تابوی حضور در انتخابات میان برخی از گرایش‌های این جنبش در حال شکسته شدن است و گروه‌هایی قصد دارند با حضور در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۲ آب رفته از جوی حضور در قدرت را بازگردانند.

گر چه گام های تدریجی برای تغییر اوضاع و احوال روندی مطلوب برای جا افتادن یک حرکت اجتماعی و نهادینه شدن آن در بطن جامعه است؛ اما افتادن به دام روزمرگی نیز همواره وجود دارد و بیم آن می رود که جنبش سبز پس از گذشت سه سال بدان دچار گردد. تجربه اپوزیسیون سنتی درس خوبی برای فعالین جنبش سبز است تا دریابند که تکثر و اختلاف بر سر یک استراتژی واحد برای مبارزه مدنی، مهم ترین آفت هر اپوزیسیونی است.

صداها دور میشد و پژواک قدم های در حال دویدن مثل پتک در سرم کوبیده میشد، هوا تاریک تاریک شده بود. خبری از سپاهی ها نبود، پاهایم ورم داشت اما باید خودم را از این پناهگاه خلاص می کردم. تمام موبایل ها قطع بود، هیچ راه ارتباطی وجود نداشت که ناگهان صدای کسی را شنیدم …

ظرفیت‌های اجتماعی ما هرچند بی‌پاسخ مانده و مطالبات آن به تعویق افتاده، اما تحلیل نرفته و هم چنان پابرجا است.

پوستر‌ها، ویدئو‌ها و نشانه‌هایی که برای جنبش سبز توسط طراحان ایرانی طراحی شدند اصولا فاقد نوآوری بودند. در بیشتر این نشانه‌ها ردپایی از کلیشه‌های مرسوم گرافیک انقلابی به چشم می‌خورد که از سال‌های انقلاب ۵۷ در فرهنگ بصری باقی مانده‌اند. بزرگ‌ترین مشکل جنبش در بعد بصری و گرافیکی نداشتن نشانه‌های قابل اتکا و همه‌گیر بصری بود. به جز رنگ سبز و نشانه‌هایی مانند علامت وی (که عنصری بسیار کلیشه‌ای است) تقریبا جنبش سبز هیچ «نشانه» گرافیکی‌ دیگری ندارد.

شايد اعتراض‌های خيابانی تمام شده باشد، که حتی برای آن هم تضمینی وجود ندارد، اما هسته‌ی محوری جنبش سبز هم‌چنان در حرکت و جوشش است.

ما زود ناامید می‌شویم، به همان سرعتی که به هیجان می‌آییم. در روزهای آغازین جنبش سبز سخن از “ماراتن” بود و رقابتی طولانی مدت و نفس‌گیر با حاکمیت که در آن حرف اول را “بردباری” رقیبان می‌زند، اما همه این هشدارها به فراموشی سپرده شد، چنان‌چه پیام “صبر و ایستادگی” موسوی هم در عمل فایده‌بخش نبود و به جز جمع زندانیان سیاسی خریداری نداشت.

جنبش سبز یک انفجار اجتماعی و اتصال خطوط مختلف و نا همگون در اعتراض به وضع موجود بود. این تکثر و تنوع که هیچگاه جنبه موثر به خود نگرفت تا مدت زمانی با خلق هیجان، جنبش را زنده نگاه داشت. بی نظمی و نبود ساختار کنترل بخش منجر به آزاد شدن نیروی زیادی شد. منتها ماهیت غیر سازمان یافته، غیر توافقی و خود جوش این همکاری نتوانست دینامیسم جنبش را حفظ کند

جنبش سبز در آینده شکل متفاوت تری خواهد گرفت و خواسته‌های تازه‌ای را به خواسته‌های پیشین خود اضافه خواهد کرد. این جنبش قطعا از دو سال مبارزه خود تجربه خواهد گرفت. من این جنبش را «میرنده» نمی‌بینم. ما هنوز کارمان با تجدد تمام نشده است. تا زمانی که درگیری ما با جهان درباره تجدد پایان نگرفته، جنبش هایی از این دست، با صورت‌ها و خواسته‌های مختلف جاری‌ خواهد بود

فیلم ساختن شرایط زیادی دارد. دست‌یافتن به این شرایط برای فیلمسازی که در وطن خودش زندگی می‌کند نیز دشوار است، چه رسد به این که نغمه‌سرای دوره‌گردی در تبعید باشی. محسن مخملباف یکی از بیش از دو میلیون ایرانی است که به خاطر مسائل سیاسی مجبور به زندگی در خارج از ایران شده‌اند. او هر چه زودتر بتواند ترجیحاً در وطنش یا حول و حوش آن، دوباره فیلم‌هایی را که دلش می‌خواهد، بسازد، نه فقط برای ایران که برای تمام شیفتگان سینما در دیگر نقاط جهان نیز بهتر خواهد بود.

تحریم‌ها در سطح فردی روی زندگی بسیاری از ایرانیان تاثیر منفی گذاشته و این مسئله بسیار بزرگی برای سیاست‌گذاران آمریکایی است که می‌گویند، «ما مردم عادی را در ایران هدف قرار نداده‌ایم». با این حال این مردم معمولی ایران هستند که برای انجام کارهای بانکی در خارج از کشور به شدت در مضیقه‌اند

آن چیزی که می تواند همه گروه های سیاسی را همبسته سازد، پای بندی به موازین دموکراسی، اتیک و اخلاق سیاسی و قواعد بازی اخلاقی و منصفانه هست. نمی توان با ایده مبهم و کلی “اتحاد نیروها” بر فراز این اختلافات پل زد و آنها را به آینده نا معلومی احاله داد

نمی‌دانم از کجا شروع کنم. از همین دو روز پیش بگویم که باز مثل همیشه کتانی‌هایمان را پوشیدیم بطری‌های آب معدنی‌مان را دست گرفتیم و به خیابان رفتیم یا دو سال پیش که مثل دیوانه‌ها شور و هیجان داشتیم و از خوش خیالی هزار جور فکر و خیال می‌کردیم یا به بیست سال پیش برگردم و پدرم را می‌دیدم که با رادیور ور می‌رود تا بتواند بی‌بی‌سی را بگیرد؟

سخنان دکتر کاوه احسانی (استاد مطالعات بین‌الملل دانشگاه دی‌پائول آمریکا) را می‌توان به منزله یک هشدار تلقی کرد، هشداری نسبت به آینده ایران که در غیاب عنصر سیاست، امیدوارکننده و روشن نخواهد بود. او “لجاجت”، “انعطاف‌ناپذیری” و “خشونت بی‌رحمانه” حکومت را نشانه‌هایی از “پایان سیاست” و “احتمال مصالحه” می‌داند که راه را بر نیروهای رادیکال هموار می‌کند.

مؤلفه‌های بی‌شماری در آفرینش یک سطرِ به ظاهر ساده باید منظور شود تا آن را به شعاری به‌یادماندنی تبدیل کند، آن‌قدر که بتواند به جنبش یا عملکردی اجتماعی – سیاسی انرژی یا حتی حیاتی دوباره ببخشد. اما اگر بخواهیم تنها از منظری زیبایی‌شناسانه به یک شعار بپردازیم یا این که شعاری زیبا بسازیم، شاید بررسی یا در نظر داشتن عواملی در این امر کفایت کند.

به نظر می‌رسد حرکت اعتراض به انتخابات پایان گرفته؛ یعنی دیگر اعتراض به نتایج انتخابات ریاست جمهوری سال 1388 بی‌وجه شده است. اما این به معنای از میان رفتنِ نارضایتی‌ها از حکومت نیست؛ بلکه به عکس، سرکوب مستمر در دو سال گذشته، دامنه‌ی ناخرسندی‌ها را گسترده است.

هر چند دشوار و ناممکن به نظر می رسد اما باید به شیوه هایی برای کسب داده های موثق از متن جامعه دست پیدا کنیم و نیز باید به راه هایی بیاندیشیم که جریان اطلاع رسانی منحصر به گلوگاه هایی نباشد که کنترل آن در اختیار جمهوری اسلامی ست.