جامعه نه مدرسه است و نه مجمع کسانی که پای منبر نشسته اند. و نه چنین وظیفه ای بر عهده نخبگان است که از بام تا شام اخلاق جامعه را که فرضا بد و ناهنجار است به رخ او بکشند. در این یادداشت می کوشم روشن کنم که چرا این روش ناکارآمد است و به نتیجه ای که ایرادگیران تصور می کنند نخواهد رسید. یعنی جامعه با ایرادگیری اخلاقی و نصایح نخبگانی مشکل اش حل نمی شود. این راه بن بست است.

سال 2011 که بود، مردم در غرب خیزش های اجتماعی عرب را به فال نیک گرفته بودند. رویدادهایی دوران-ساز که انتظار می رفت خاطره بزرگِ سیاسی این زمانه باشد. وسعت دامنه جغرافیایی این خیزش های جمعی خیره کننده بود. کمی بعد از آن هم جنبش اشغال در آمریکا آغاز شد. مجموعه این رویدادها برای ناظران آن شکی باقی نگذاشت که با پدیده ای بی سابقه روبرو شده اند. “چیزی کاملا نو”. جنبشی بدون نام، با انتهایی نامعلوم.

لطیفه گویان معمولا باور ندارند که شخصیت سازی هایی که در لطیفه ها دارند حقیقی است. باور نمی‌شود که عموم لهستانی ها احمق هستند، یونانی ها همه شان همجنس بازند، و ایتالیایی ها بزدل هستند. آنچه لطیفه گویان به آن می خندند، نسخه‌ی اندک متفاوتی از خودشان است ، و خنده شان معمولا خصومت بار و بد اندیشانه نیست. وقتی گروهی از دیگری متنفر است، احساسات اش را به شکل های مستقیم تر و آسیب زننده تر از لطیفه گویی ابراز می کنند.

برنده اعلام شدن ارمیا، دختری آوازخوان و محجبه، در مسابقه “آکادمی موسیقی گوگوش”، مردمان را به بحثی پر شور در انداخت؛ عده ای را سرمست صدایش کرد و جماعتی را پریشان حجابش. واکنش ها اما از هنر او فراتر رفت و پرده از مصائبی هولناک تر انداخت. ظهور او را پدیده ای اجتماعی ـ سیاسی و قابل تأمل یافته ام. نه برای هنجارشکنی یا ارائه ی نمونه ای کمتر دیده شده از مسلمانی، بلکه بدین جهت که کمک کرد تا بخش های آشفته ای از لایه های اجتماعی جامعه ایران، بروز بیشتری پیدا کند و خود را واضح تر به نمایشی عمومی گذارد.

اگر ‌‌نهایت توهم برای هنرمندان و نویسندگان درگیری‌های شخصی و تاثیر بر ادبیات و هنر ایران باشد، این توهم در میان فعالان سیاسی و اجتماعی و روزنامه‌نگاران، موجب نتایج مخربی خواهد شد که شاید به این سادگی‌ها قابل اصلاح نباشد. شاید بهتر باشد لایک‌های فیس بوک را خیلی جدی نگیریم. ممکن است خیلی از آن‌ها حتی نوشته ما را نخوانده باشند. شاید بهتر باشد چند صباحی از فضای مجازی بیرون بیاییم و پا به دنیای واقعی بگذاریم. آن وقت می‌توانیم قضاوت کنیم که چند درصد از دوست‌دارانمان بیرون از فیس بوک هنوز به یادمان هستند.

پرفسور علی اکبر مهدی استاد جامعه شناسی در دانشگاه اهایو ایالات متحده در گفتگو با تهران رویو به بررسی رویکرد اصلاح طلبی جامعه ایران از سال 76 می پردازد و به مقایسه آن با جنبش انقلابی سال 57 دست می زند. نویسنده کتاب “جامعه شناسی در ایران” ( با همکاری علی لهسایی زاده) همچنین به تبیین جنبش اصلاحات ایران از سال 76 تا 84 می پردازد و مخالف این گفتار است که دستاوردهای دولت اصلاحات یک گام به جلو و دو گام به عقب بوده است.

ترانه “پریود” نه فقط به مسائل زنانه‌ای پرداخته که هنوز در افکار هر روزه ما قرار دارد، بلکه معضلات اجتماعی بسیاری مانند تجاوز (حتی به وسیله دست کشیدن به اعضای بدن زن یا مرد)، ازدواج زیر سن قانونی، دوگانگی‌های شخصیتی (چادر و خیس بودن زیر لحاف) را مطرح کرده و اگر بخواهیم نگاه به زنان را در این ترانه محوریت دهیم، حتی ترجیع‌بند آن که مورد بحث بسیاری قرار گرفته نیز جای تامل و تعمیق بیشتری دارد.

مبحث جنگ همواره ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. صلح‌گریزی انسان به خصوص مراجع قدرت به هنگام رویارویی با تنش‌های اجتماعی و سیاسی، موضوعی است که درک صحیح آن به شناخت اصل رفتار کمک کرده و راه‌های دستیابی به صلحی پایدار و فراگیر را تسهیل می‌بخشد. اینکه چرا تاریخ جنگ بسی طولانی و زمان صلح بسی اندک، معمایی است که پاسخ صریحی ندارد؛ چرا که جنگ‌ها دلایل گوناگون سیاسی ـ اقتصادی دارند و در این میان، عوامل جامعه‌شناختی و روان‌شناختی اغلب از دید تحلیل‌گران و اندیشمندان پوشیده می‌ماند.

اينكه ما همگي انتظار نداريم يك سفيدپوست تروريست باشد با اينكه به واقعيت بي ارتباط نيست، اما بيش از آن حاوي مجموعه اي پيچيده از مكانيزم هاي تبليغاتي و سياسي است كه از ايده هاي فرادستي فاوستي جامعه اي بر مي خيزد كه لازم دارد دشمنش طبيعتا تروريست باشد تا بتواند براي حفظ هويت خويش، خود را با او متمايز كند. اينجاست كه مي توانيم به كليت اين نابرابري در مواجهه با تروريسم و جنايت و ريشه هاي عمومي آن بيشتر دقت كنيم.

اما پیشنهادهای عمومیِ برای پرهیز از جدل وجود دارند: به تعویق انداختن قضاوت نهایی، و بیانِ مطلوب ذهنی – که قرار است طیِ روند استدلال و پژوهش مورد اثبات قرار گیرد – به صورت فرضیه یا ایده‌ی اولیه. به عبارت دیگر، استخدام یک زبانِ علمی که میان آنچه که صرفاً در حدِ یک ایده‌ی خام یا فرضیه است، با آنچه که اثبات شده فرقِ آشکاری می‌نهد. حتی هیچ اشکالی ندارد که یک روشنفکر یا پژوهشگر، تمایل قلبی خود را، و یا به عبارت دیگر، هنجارهای ذهنی خود را علنی کند: بگوید که متمایل است چنین حکمی صحیح باشد.

این روزها ابعاد متفاوت سیاسی و اقتصادی تحریم های بین المللی علیه حاکمیت ایران بررسی می شود. تحریم های هدفمندی که به منظور جلوگیری ایران از دستیابی به سلاح اتمی طراحی شده است و تلاش دارد با زیر فشار قرار دادن گلوگاه های اقتصادی، حاکمیت را به تغییر روش حاضر خود ترغیب کند. حاکمیت در ایران و در راس آن رهبر جمهوری اسلامی ایران تا مدتهای مدیدی اثرات این تحریم ها را منکر می شدند تا اینکه پس از تمام مصاحبه های بی صدای مقامات، این خود آیت الله خامنه ای بود که اعلام کرد بخشی از این تحریم ها بر زندگی روزمره ی مردم تاثیر دارد.

زنان ایران جدا از بخش تحصیلکرده که به اینترنت و رسانه‌هایی غیر از رسانه‌های حکومتی دسترسی دارند، تا زمانی که به دادگاه مراجعه نکنند، متوجه حقوق نداشته خود نخواهند شد و در نتیجه نقص، کاستی و تبعیض در قوانین را در زندگی روزمره خود لمس نخواهند کرد. در جنبش زنان تلاش برای برقراری ارتباط با مردم با توجه به دغدغه‌هایشان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. به طور مثال اگر برای زنانی که در شهرستان‌ها هستند از لزوم برابری دیه زن و مرد صحبت شود، آنقدر که داشتن “هوو” می‌تواند خانه‌ خرابی به همراه داشته باشد، بحث دیه قابل لمس نیست.

دلیلِ مطرح در چهارچوب اسطوره‌شناسی نوشتار حاضر، به تنهایی هر دو وجه مسأله را تبیین می‌کند. اصولاً در این چهارچوب، منطقی و مطابق انتظار است که اگر ما در برابر غرب احساسِ حقارت داریم، بخواهیم این احساسِ حقارت و صدمات ناشی از آن را جایِ دیگر جبران کنیم. بنابراین شیفتگی ما نسبت به غرب، که محصول‌اش خودباختگی فرهنگی ما در برابر غرب است، ضرورتاً و لزوماً همراه با خودشیفتگی ما در قبال غیر خواهد بود.

جنبش دانشجویی٬ پس از ۱۸ تیر ۷۸ ‘از خاتمی عبور کرد’ و بر آن شد تا به دیده‌بانی جامعه مدنی بپردازد٬؛ در اعتراض به روند طی شده در هشت سال اصلاحات٬ دست به تحریم گسترده انتخابات زد ـ به گونه‌ای که با گذشت سالیان٬ کم نیستند افرادی از میان اصلاح‌طلبان که جنبش دانشجویی را مسبب اصلی روی کار آمدن احمدی‌نژاد می‌دانند ـ و نهایتا بخش بزرگی از این جنبش که شامل دفتر ادوار تحکیم وحدت می شد، در سال ۸۸ دست به حمایت از مهدی کروبی زد.

جنبش های اجتماعی بر پایه نیازهای جامعه در حالت یک مقدمه و در سطح فکر شکل می گیرد، بر اثر یک برانگیختگی انگیزه عمل پیدا می کنند و جلب توجه می کنند و به عضو گیری رسمی و یا میدانی می پردازد. در گذر زمان به قالب ریزی در ساختار و هدف گذاری های اولیه و ثانویه می رسد که در آن ایدئولوژی جنبش بر پایه ی همان فکر مقدماتی، مشخص تر می شود و در نهایت اگر نتواند حمایت عمومی را جلب کند بر اثر فرسایشی شدن مبارزه، به انشعاب و سرانجام به شکست می انجامد.

خشونت علیه زنان را سازمان عفو بین‌الملل اینگونه تعریف کرده است: “هرگونه اعمال خشونت بر اساس جنسیت که به آسیب یا رنجاندن جسمی، جنسی یا روانی منجر شده یا احتمال وقوع آن می‌رود. از جمله تهدیدات یا اعمال مشابه، اجبار یا محروم کردن زنان از آزادی که در منظر عموم یا در خلوت زندگی خصوصی اتفاق افتد”. بر اساس این تعریف می‌توان برای خشونت‌هایی که علیه زنان در ایران انجام می‌شود، سه عامل را در نظر گرفت؛ حکومت حاکم بر کشور، مردان و زنان.

تعبیرِ فرهنگی دیگر از “خدا”، از قضا مصداق بسیار خوبی در فرهنگ ما دارد: همین تعبیر “خارج” در محاورات عامیانه‌ی مردمِ ما به دو دلیل می‌تواند جایگزین مفهوم و لفظ خدا در زمانه‌ی ما قلمداد شود: الف: این “خارج” دلالت به یک وضعیت کاملاً ایده‌آل و آرمانی می‌کند که ضمن ایده‌آل بودن، صد در صد و مطلقاً واقعی‌ست! ب: این “خارج”، خود شاخص قضاوت است، یعنی ارزش‌گذار و هنجارگذار است.

یکی از تناقض های بسیار عجیب درباره زندگی در جمهوری اسلامی قانونی بودن تغییر جنسیت بر اساس فتوای صادر شده در سال 1987 بوسیله ایت الله روح الله خمینی است. در واقع در ایران بیشتر از هر کشور دیگری به جز تایلند، عمل تغییر جنسیت انجام می‌شود و حتی برای این عمل، کمک هزینه‌هایی نیز درنظر گرفته شده است. اما، با وجود اینکه تغییر جنسیت ممکن است حمایت های دولتی را با خود داشته باشد، این آدم‌ها به چهره هایی بحث برانگیز در بین عموم بدل می‌شوند.

خودشیفتگی در آن قسمت از جامعه که امروز بخش بزرگی از انتقادات نیروهای معترض را به همراه دارد، بخش یک بازتولید از حجمی بسیار بزرگ از واقعیت موجود در جامعه و حتی معترضان را به همراه دارد. به واقع خود بزرگ بینی یک پدیده ای روانشناسی است که پیوند عمیقی با جامعه شناسی دارد که ریشه های آن در حلقه های کوچکتر جامعه یافت می شود.

سینمای کشورهای اسلامی را می توان به دو دسته تقسیم کرد. کشورهایی که در این زمینه پیشرو بوده اند و بر دیگر کشورها تاثیر گذاشته اند.(مانند مصر ، ایران و ترکیه) وکشورهایی که سینما در آن ها نتوانسته به جایگاه اصلی خود دست یابد.(مانند الجزایر ، پاکستان و …). به دلایل متفاوت تاریخی ، اجتماعی و سیاسی سینما بین کشورهای اسلامی تنها در مصر، ایران و ترکیه توانسته جایگاه موثری بیابد.