چندی پیش سفر وزیر امور خارجه ایران به ۴ کشور آفریقایی با پخش اخبار گسترده‌ای در رسانه‌های داخلی همراه شد. علی‌اکبر صالحی در مصاحبه‌ای، قاره آفریقا را اولویت سیاست خارجی ایران معرفی می‌کند و هدف سفر خود را گسترش روابط سیاسی و اقتصادی اعلام می‌کند. اما بررسی وضعیت سیاسی و اقتصادی ۴ کشور جموری بنین، غنا، بورکینافاسو، غنا و مصر می‌تواند اهداف وزیر امورخارجه ایران برای اولیت بخشیدن به آفریقا را مشخص‌تر کند.

تلاش برای پررنگ کردن حاکمیت دوگانه و استفاده از آن، البته همواره منجر به دموکراتیزه شدن سیستم سیاسی نمی‌شود. استفاده از منابع مشروعیت در سیستم سیاسی برای رسیدن به هدف، ممکن است در جهت حذف یکی از دو بال حاکمیت برای ایجاد حکومتی یکدست و اقتدارگرا باشد. اهمیت استفاده و پافشاری بر حاکمیت دوگانه در آن است که در صورت استفاده درست از آن، می‌توان آن را به نوعی آزمون فیصله‌بخش سیستم دانست که جهت‌گیری آتی آن را مشخص خواهد کرد.

در دهه‌های 40 و 50 آرمان‌گرایی بسیار بود و ما فکر می‌کردیم با به دست آوردن استقلال، باقی مشکلات حق خواهد شد و توجه نداشتیم که واقعیت‌های اجتماعی به سمت و سویی که ما می‌خواهیم پیش نمی‌رود. مهم واقعیت‌های جامعه است. برای یافتن چرایی اینکه عده‌ای نپیوستند، باید به دنبال مسائل دیگر رفت. شاید آلترناتیوی که وجود داشت کفایت نمی‌کرد. درصد بالایی از جامعه همچنان رژیم ایران و قوانینش را قبول دارند؛ اما مخالفان سازمان‌یافته نیستند. جریان‌ سیاسی که خواست همگانی را تامین کند در ایران وجود ندارد.

از نخستین روزهای شروع انقلاب سوریه تاکنون، نظام این کشور از سخن گفتن از گفتگو و دعوت به آن باز نایستاده است. با این حال آنچه که برای خیلی‌ها روشن نیست اینکه منظور نظام سوریه از گفتگو، نوعی مذاکره عادی و متعارف از نظر شکل و مضمون نیست. نظام سوریه به شکل رسمی از گفتگو با اپوزیسیون امتناع می‌کند و خواستار گفتگو با جریان‌هایی است که خود آنها را به عنوان اپوزیسیون قبول دارد و باقی را گروه‌های مخالف غیر ملی می‌داند. نظام بشار اسد همچنین مایل است چارچوب گفتگو را خود تعیین کرده و موضوعاتی را در آن بگنجاند که خود می‌خواهد.

آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی اطمینان دارد که انتخابات برای جانشینی محمود احمدی نژاد که دومین دوره ریاست جمهوری او در ماه ژوئن به پایان می رسد، عادلانه و آزاد خواهد بود. در حقیقت، برای اطمینان بیشتر، وی بحث در این زمینه را ممنوع اعلام کرده است. این مهمترین بخش از سخنرانی او در ماه گذشته در شهر مقدس قم بود. سخنرانی هایی از این دست، تا کنون تاثیر معکوسی بر خواسته های وی داشته است.

نزاع میان آیت‌الله خامنه‌ای و محمود احمدی‌نژاد، در ماه‌های گذشته عیان‌تر از آن است که انکارشدنی باشد. بسیاری از دموکراسی‌خواهان ایرانی، معتقدند که این درگیری، زمین بازی آن‌ها نیست. این اظهارنظر شاید در نگاه نخست، صحیح به نظر بیاید، اما این درگیری، شکافی است در سطوح بالای حاکمیت و تلاش برای گذار به دموکراسی، با استفاده‌ی درست از همین شکاف‌ها ممکن خواهد شد. پس علاوه بر رصد کردن این اتفاق‌ها، نباید از تاثیرگذاری غیرمحسوس بر این درگیری، چشم‌پوشی کرد.

در فضای رسانه ای ایران، حبیب الله عسگراولادی نامی آشناست. عضو هیات منصفه مطبوعات است، به شدت اهل اظهارنظر، جلسه و رایزنی، با مطبوعاتی ها هم رابطه خوبی دارد ولی معمولا مصاحبه مکتوب می پذیرد. جواب هایش هم کلی و تکراری است ولی در یکی دو ماه اخیر او خودش دست به قلم شد، جزیی تر و صریح درباره اندیشه های سیاسی سال های واپسین عمرش نوشت، از موسوی و کروبی دفاع کرد و این رویه را ذخیره آخرتش دانست.

مواضع اخیر برخی از اصولگرایان به روشنی حاوی این پیام است که سران غیر نظامی و سیاسیون وفادار به نظام بر حقانیت اعتراضات پس از انتخابات واقفند و تنها اتهام رهبران معترضین را عدم سکوت در مقابل این اتفاق می دادند. آنان معتقدند که موسوی و کروبی باید سکوت می کردند و بستر را برای اعتراض می بستند و شکایت خود را از طریق رهبری جمهوری اسلامی پیش می بردند. از این رو این اظهارات را می توان به نوعی دلجویی نیز تعبیر کرد. دلجویی از آن باب که بلکه بیم آن دارند که این حادثه بار دیگر نیز تکرار شود و این بار دامان خود آنان را بگیرد.

سوالی که برای بسیاری از جمله غربی‌ها ایجاد می‌شود این است که نظام ایران در حمایت از بشار اسد و حکومتش تا کجا پیش خواهد رفت؟ بسیاری معتقدند که حمایت نظام ایران از بشار اسد یک اقدام استراتژیک نیست؛ چرا که اگر این طور بود، ایران باید در مرحله‌ای سرانجام به حمایت از مردم سوریه می‌پرداخت چرا که حکومت‌ها رفتنی هستند و این مردم هستند که باقی می‌مانند. حمایت ایران از حکومت سوریه در واقع بر پایه‌های ایدئولوژیک و دیدگاه دینی نظام ولایت فقیه استوار است و اصولا نظام‌های ایدئولوژیک واکنش‌های خطرناکی دارند.

انتشار سلسله مقالات و اسنادی از سوی محسن کدیور در باب نحوه برخورد نظام جمهوری اسلامی با آیت الله شریعتمداری از ابتدای پیروزی انقلاب تا زمان وفات وی، علیرغم انتقاداتی را که از سوی یاران آیت الله خمینی و برخی منسوبان ایشان داشته است، یکی از نادر پژوهش های صورت گرفته در تاریخ معاصر است که بدون در نظر داشتن غرض سیاسی، به بررسی بی طرفانه وقایعی پرداخته که همواره از نیازها و مطالبات جدی نسل جدید بعد از انقلاب بوده است.

جنبش دانشجویی٬ پس از ۱۸ تیر ۷۸ ‘از خاتمی عبور کرد’ و بر آن شد تا به دیده‌بانی جامعه مدنی بپردازد٬؛ در اعتراض به روند طی شده در هشت سال اصلاحات٬ دست به تحریم گسترده انتخابات زد ـ به گونه‌ای که با گذشت سالیان٬ کم نیستند افرادی از میان اصلاح‌طلبان که جنبش دانشجویی را مسبب اصلی روی کار آمدن احمدی‌نژاد می‌دانند ـ و نهایتا بخش بزرگی از این جنبش که شامل دفتر ادوار تحکیم وحدت می شد، در سال ۸۸ دست به حمایت از مهدی کروبی زد.

جنبش های اجتماعی بر پایه نیازهای جامعه در حالت یک مقدمه و در سطح فکر شکل می گیرد، بر اثر یک برانگیختگی انگیزه عمل پیدا می کنند و جلب توجه می کنند و به عضو گیری رسمی و یا میدانی می پردازد. در گذر زمان به قالب ریزی در ساختار و هدف گذاری های اولیه و ثانویه می رسد که در آن ایدئولوژی جنبش بر پایه ی همان فکر مقدماتی، مشخص تر می شود و در نهایت اگر نتواند حمایت عمومی را جلب کند بر اثر فرسایشی شدن مبارزه، به انشعاب و سرانجام به شکست می انجامد.

ایران احساس کرده است باید اعتبارش در دنیای عرب را باز پس بگیرد. اعتباری که با دفاع از دولت سوریه از دست داده است. گمانم می کنم این موضوع در حمایت علنی از فلسطین تاثیر به سزایی داشته است. اما همچنین فکر می کنم که این یک پیام به اسرائیل بوده است، کشوری که ایران را تهدید کرده است. به اسرائیلی ها یادآوری کرده است که اگر ارتش این کشور به ایران حمله کند ممکن است با واکنش مقابل از جانب غزه شگفت زده شوند.

مقامات جمهوری اسلامی بیش از نظام سیاسی گذشته باور دارند انتخابات در آمریکا تزئینی است و صاحبان قدرت در آنجا سرمایه داران بزرگی هستند که تصمیمات شان را بر رئیس جمهورها تحمیل می کنند. در این نظر که بخشی از اپوزیسیون ایرانی نیز در آن شریک است، فرقی نمی کند چه کسی رئیس جمهور شود. از منظر آنان برونداد هر انتخابات، تداوم حیات اراده خصمانه حکومتی تجاوزگر به ملت و کشور ایران است.

مساله نظامي به هيچ عنوان مطرح نيست و اساسا احتياجي به آن وجود ندارد. شرايطش هم به وجود نخواهد آمد،. ما تنها نقشي كه مي توانيم بازي كنيم آن است كه اگر يك خلا سياسي به وجود آمد يك هماهنگ كننده براي نيروهاي مخالف در داخل كشور باشيم. من به اين موضوع اعتقاد ندارم كه اپوزيسیون در خارج از كشور بايد پيرو حركت داخل باشد، براي اينكه ما به عنوان ايراني ها در خارج از كشور حق داريم كه اظهار نظر كنيم و براي آينده كشورمان نظر داشته باشيم.

هنگامی که انقلاب سوریه در ماه مارس سال 2011 شروع شد در واقع بهار عربی که از تونس و با خودسوزی محمد بوعزیزی آغاز شده بود و به مصر رسیده بود، ادامه یافت. این بهار موفق شد ظرف مدت کوتاهی، دو نظام پلیسی ـ امنیتی را واژگون کند. به محض اینکه حسنی مبارک کناره‌گیری خود از قدرت را اعلام کرد، بهار عربی به کشورهای دیگر و در راس آنها سوریه رسید. با این حال وضعیت در سوریه با دیگر کشورهای عربی تفاوت داشت.

این گروه ناشناخته چگونه توانستند در زمانی که اصلاح طلبان قدرت را در دولت و مجلس و شهرداری ها در اختیار داشتند، کرسی های شوراها را عمدتا در سه کلانشهر مهم کشور از جمله پایتخت فتح کنند؟ در واقع چگونه یکی از بزرگ ترین دستاوردهای اصلاح طلبان یعنی اجرای قانون شوراها پس از گذشت بیست سال ظرف یک شب بر باد رفت و شورا که یکی از مظاهر دموکراسی در ایران به شمار می رفت به بلای جان اصلاحات تبدیل شد؟

در چند ماه گذشته، عرصه‌ی سیاسی ایران، شاهد تقابل – در مواردی پنهان – میان محمود احمدی‌نژاد و سیدعلی خامنه‌ای بوده است. محمود احمدی‌نژاد که تا یک سال پیش، دردانه رهبر جمهوری‌اسلامی و رییس‌جمهورِ زنده‌کننده‌ی آرمان‌های انقلاب بود، اکنون تبدیل به فردی شده که بار تمام مشکلات کشور بر دوش اوست و خود او و اعضای کابینه‌اش، به فساد مالی و سومدیریت متهم می‌شوند.

خبر تایید نشده، یا به عبارت دقیقتر، شایعه‌ی تکذیب شده‌ی مذاکره‌ی مخفیانه نمایندگانی از سوی رهبر ایران با مقاماتی در کاخ سفید در حالی چند هفته پیش از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا منتشر شد که میت‌ رامنی و باراک اوباما در رقابتی نزدیک قرار دارند. در چنین شرایطی هر مساله‌ای که به افکار عمومی مربوط باشد می‌تواند نتیجه انتخابات را تا حد تغییر ریاست جمهوری آمریکا تغییر دهد.

پژوهش جدید مرکز بگین ـ سادات حاکی از این است که تصوری ویژه نسبت به نقش حماس و حزب‌الله در حمله و جنگ احتمالی اسراییل و ایران وجود دارد، بدین ترتیب که گفته می‌شود اگر اسراییل به ایران ضربه نظامی وارد کند، حماس و حزب‌الله بلافاصله در هم‌پیمانی با ایران وارد نبردی مسلحانه با اسراییل خواهند شد. با این حال، وضعیت در خاورمیانه تغییر کرده و بر خلاف نظر عمومی،‌ مشارکت حزب‌الله و حماس در چنین جنگی به هیچ وجه فعال و محتمل نخواهد بود.