این نوشته با نظر به شرایط سیاسی فعلی در ایران، به استدلال در مورد ضرورت ساختن سیاستی دیگر می پردازد. در آن به سه موضوع خواهم پرداخت: نخست، تحلیل شرایط سیاسی در ایران و خاورمیانه، دوم، نقد رویکردهای آنارشیستی و سیاست حزبی و انتخاباتی، و سوم، معضلات و امکاناتی که برای ایجاد سیاستی دیگر وجود دارد. قسمت سوم تنها طرح بحث را در برخواهد گرفت. فراتر رفتن از آن به این دلیل ممتنع است که سیاست امری فردی نیست.

دوران انتخابات فرصت مناسبی است براي نظام تا با مانورهای خود به اهداف متعددی دست يابد. يكي از اين اهداف ایجاد اين تصور است كه نامزد اصلی بيت رهبری، سعيد جلیلی است. با اين كار، رهبر رقیبان درونی را مهار می کند، صبر طرف بین المللی را در ارتباط با برنامه هسته اي بی پاسخ نمی گذارد و به دنيا نشان خواهد داد كه انتخابات در نظام آنچنان پُرشور، رقابتی و آزاد است كه حتی تمايل بيت رهبری (سعيد جليلی) به جمهوريت نظام يعنی نتيجه صندوق رای (علی اكبر ولايتی) بايد تمكين نمايد.

علی خامنه ای راهکار کوتاه مدت مناسبی برای عبور از بحرانی قریب الوقوع یافته است. یافتن یک محلل برای مقابله با جریانی که می رفت از درون، دستگاه ولایت را ساقط کند؛ تدبیری اجتناب ناپذیر بود که اندیشیده شده است، اما وی فردی را به ریاست اجرایی کشور خواهد گماشت که به مراتب از احمدی نژاد ضعیف تر است و ویژگی‌های شخصی وی در عوام فریبی و حاشیه سازی را نیز ندارد.

پرسش گیج کننده ای که به ویژه پیش روی نیروهای اجتماعی و سیاسی برآمده از 25 خرداد سال 88 قرار گرفته نحوه مشارکت در فضای انتخابات تا پایان شب 23 خرداد است. در واقع با شروع بهار امسال ظاهرا ماه عسل جنبش سبز که چهار سال به طول انجامیده پایان یافت و نیروهای اجتماعی و سیاسی برای نخستین بار در چهار سال اخیر باید دست به تصمیم سیاسی درباره پروژه انتخابات ریاست جمهوری هم می زدند.

می‌توان اینگونه دید که علی‌رغم تمام نقاط تاریک و نکات منفی، در این انتخابات فرصتی تاریخی به دست آمده که با کم‌ترین هزینه و طی مدتی کوتاه نتیجه‌ی انتخابات را “حتی‌المقدور” به نفع نامزدی که به مردم نزدیکتر و از تندروهای حکومتی دورتر است رقم زد. کاری عقلانی و اخلاقی که در بهترین حالت منجر به پیروزی و بهبود نسبی وضعیت، و در بدترین حالت در حد لطفی اخلاقی “اما کم هزینه” خواهد بود.

وعده‌هایی با مضامین اجتماعی و جوان‌پسند، مطمئن‌ترین راه برای کاندیداهای انتخابات است. نه مانند وعده‌های سیاسی، بودار است و قابلیت برخوردن به این جناح و آن جناح را دارد و نه مانند وعده‌های اقتصادی، با خط کش عدد و رقم اندازه‌گیری خواهد شد و قابلیت دردسرسازی دارد. از طرف دیگر جوانان ایرانی عمده‌ترین بخش رای‌دهندگان جامعه ایرانی را تشکیل می‌دهند که جذب آرای این طیف، تا حد زیادی کاندیدای پیروز را مشخص می‌کند.

«روحانیت سنتی» به عنوان اصیل‌ترین و قدیمی‌ترین جریان روحانیت شیعه، تلاش داشته است به شیوه سنتی فقیهان گذشته از سیاست به معنای عام آن خودداری کند. این جریان فقط هنگامی که در مورد اصول اسلام یا موجودیت روحانیت احساس خطر کرده، وارد سیاست شده یا در شرایط خاص که جامعه مسلمانان به صورت همگانی وارد سیاست شده‌اند اینان نیز وارد صحنه شده‌ و فتاوا و نظریاتی سیاسی ارایه داده‌اند.

تلاش برای ترویج اندیشه های صدر در حوزه علمیه قم البته از دیرباز مخالفان ویژه ای داشته ولی گویا پس از سه دهه شاگردان صدر با حمایت مالی دولت و حمایت پشت پرده رهبری می کوشند گام های تازه ای برای احیای آن بردارند. این احیا به طور طبیعی می تواند بخشی از یک پازل گسترده قدرت طلبی سیاسی نیز تلقی شود، پازلی که چهره هایی چون مشایی می کوشند با یافتن حلقه های وصلی چون محمدباقر صدر، خویش را بیشتر و هدفمندتر به سران آن نزدیک کنند.

رییس جمهوری آینده ـ بنابه سنت بیست و چهار سال گذشته ـ چه بسا برای دو دوره و هشت سال رییس جمهور خواهد بود. احتمال آن‌که رهبر هفتاد و چهار ساله‌ی جمهوری اسلامی طی هشت سال آینده درگذرد اندک نیست. هنگام درگذشت رهبر، رییس جمهوری نقشی بارز در فرایند گذار به رهبر تازه را بازی می‌کند. بنابراین، انتخابات ریاست جمهوری ماه خرداد اهمیتی مضاعف برای روحانیت دارد.

‌مساله این است که تا خامنه‌ای در مقام همایونی‌ست این سیاست معقول نخواهد شد. خامنه‌ای رای ندارد. برای همین رای می‌دزدد یا با عملیات شبه‌قانونی هر که را رای دارد کنار می‌زند. این پاشنه آشیل خامنه‌ای است. نظام ولایی پشتوانه ندارد. مثل اسکناس‌هایی که در این 4ساله منتشر کرده است. فقط بر تورم بحران‌ها می‌افزاید. من امیدی از این سو ندارم. اما از آن سو چطور؟ هاشمی چه خواهد کرد؟ هاشمی مثل خامنه‌ای تصمیم‌اش را گرفته است. اگر جز این بود به میدان نمی‌آمد. تا هاشمی زنده است خامنه‌ای سر راحت بر بالین نمی‌گذارد.

بنظر می‌رسد که مشکل اصلی اصلاح‌طلبان و کاندیدای مورد نظر آنان، شرکت یا عدم شرکت در انتخابات و حتی تایید یا رد صلاحیت نبوده و نیست؛ مشکل اساسی آن‌ها (به مانند رقیب اصول‌گرایشان) این‌جاست که حتی در صورت پیروزی در انتخابات، بدون در دست داشتن قوای دیگر و حمایت رهبر جمهوری اسلامی چه کار می‌توانند بکنند که پیش‌تر، در دوران اوج خود و در اختیار داشتن دست‌کم دو قوا از قوای سه‌گانه، نکرده‌اند؟

موضوع زنان و انتخابات همان اندازه که جذاب به نظر می رسد، پیچیده و دشوار جهت سخن راندن، نوشتن و عمل است. مشارکت زنان در انتخابات و یا هر نوع فعل سیاسی در سطح تصمیم گیری با چالش های بسیاری همراه است که جای بحثی طولانی به وجود می آورد. مسلما این نوشتار در پی بررسی ریشه ای دلایل عدم مشارکت فعال سیاسی زنان در سطح کلان و یا ارایه راه حل جهت رفع موانع دستیابی به شرایط مناسب برای ارتقای رقم مشارکت نیست. گرچه این موضوع از مباحث پایه ای جهت ورود به بحث انتخابات پیش رو و موضوع زنان است.

جنبش دانشجويی چه در روزهای منتهی به انتخابات آینده و چه پس از آن بايد فعاليت خود را بر توسعه آگاهي هاي اجتماعي ـ سياسي و حساس كردن مردم به چنين مسائلي متمركز کند و در عین حال در صورت فراهم شدن بستر لازم به نقد بی رحمانه قدرت (هم حاکمیت جمهوری اسلامی و هم نیروهای اپوزیسیون جمهوری اسلامی) بپردازد و این اصلی ترین وظیفه جنبش دانشجویی با توجه به تجارب چند دهه فعالیت سیاسی و اجتماعی در ایران است.

با مروری بر عناوین اصلی اخبار و تحلیل های رسانه ای در کشور، عمدتا موضوع شوراها و ارزیابی عملکرد و راه‌های تقویت آن به محاق رفته و مطالب اصلی حول انتخابات کنترل شده ریاست جمهوری است و بس؛ در حالی که بایستی در مدت زمانی کافی بحث های کارشناسی فراوانی برای چگونگی تقویت این نهاد در کشور راه می افتاد و قدم های تازه ای در حمایت از آن برای ورود به دوران بلوغ اش برداشته می شد و نقاط ضعف قبلی گوشزد می گردید.

اخبار دو جین کاندیدای ریز و درشت اصولگرا زیر صدای جذاب تر آمدن یا نیامدن خاتمی و مواضع تقریبا هر روزه او که با صراحتی کم نظیر مطرح کرد، بی اهمیت ماند و روز آخر ثبت نام ها نیز همه نگاه ها معطوف به آمدن هاشمی یا خاتمی شد. این موضوع نشان می دهد که اصلاحات هنوز بازیگر عرصه سیاست در ایران باقی مانده است. اصلاح طلبان در این مدت هم مواضع خود را بار دیگر به گوش جامعه رساندند و هم نشان دادند که همه تلاش های جریان حاکم برای حذف کردنشان بی حاصل بوده است.

ثبت‌نام اکبر هاشمی‌رفسنجانی برای کاندیداتوری در یازدهمین دوره انتخابات ریاست‌جمهوری با استقبال بخش‌های مختلفی از گروه‌های سیاسی و حامیان آن‌ها در فضای مجازی روبه‌رو شده است. بخش نه چندان کوچک از افرادی که تا پیش از عید سخن از تحریم انتخابات می‌گفتند و تا هفته گذشته معتقد بودند که “یا خاتمی، یا هیچ‌کس”، اکنون دل در گروی هاشمی‌رفسنجانی دارند تا وضعیت ممکلت را درست کند.

درست است که یک سیستم مقصر است اما اشخاص به مشکلات و بحران‌ها دامن زده و وضعیت را دشوار کردند. برای تغییر این وضعیت باید از درون، سیستم را تغییر داد. زمان ریاست‌جمهوری آقای خاتمی ایران در جامعه جهانی از جایگاه خوبی برخوردار بود اما امروز و طی 8 سال ریاست‌جمهوری آقای احمدی‌نژاد تمام آن هویت و جایگاه ایران تغییر کرد و ما در وضعیت امروز قرار گرفتیم. آن زمان هم حکومت همین بود اما مواضع و رفتار مسئولان تفاوت داشت. در 8 سال گذشته مسئولان و افراد کاری کردند که در همان سیستم ما دچار انزوای کنونی شویم.

هاشمی و منسوبان به او خود باید پاسخگوی اتهامات و انتقادات علیه آنها، باشند؛ اما قبل از آن بد نیست که اصولا مساله‌ای جزو ایرادات و اتهامات باشد تا مشمول پاسخگویی شود. حال آنکه بعضی از این موارد که بعضا تا حد بدیهیات تلقین شده‌اند، بیشتر جزو نقاط قوت هاشمی و اطرافیان او هستند تا ضعف. این سلسله یادداشت‌ها، نگاهی دارد به این نقاط قوت و ابایی نیست از اینکه در حمایت از هاشمی و تشویق به انتخاب او برای ریاست‌جمهوری تلقی شوند.

مولفه‌های تاثیرگذار در انتخابات ریاست جمهوری ایران کدامند؟ آیا می‌توان رسانه‌ها را به عنوان یک عامل تاثیر گذار در هدایت افکار عمومی در نظر گرفت؟ اگر این گونه است، آنگاه در نگاهی خرد‌تر نقش رسانه‌های چاپی چیست و در این میان رسانه‌های محلی چه جایگاهی دارند؟ آیا می‌توان وزنی برای این گروه از رسانه‌ها در بازی مولفه‌های تاثیرگذار در انتخابات ریاست جمهوری ایران تعریف کرد؟ آیا می‌توان رسانه‌ها را به عنوان یک عامل تاثیرگذار در هدایت افکار عمومی در نظر گرفت؟

احساسی شدن یا نشدن فضای انتخابات تا حد زیادی به نوع تبلیغات (بالاخص تبلیغات تلویزیونی) بستگی دارد. و این تا حد زیادی در دست حاکمیت است. می‌توان پیش‌بینی کرد که حاکمیت، از آنجا که احساسی شدن فضا از نوع سال 88 را این بار به زیان خود و کاندیدای مورد نظرش می‌داند، چندان مجالی به این امر ندهد و سعی در کنترل فضای تبلیغات داشته باشد تا حداکثر سهم از مهندسی فضای انتخابات و جهت‌دهی به آرای رأی‌دهندگان را از آن خود کند و بتواند عمدۀ فضا را از طریق تبليغات تلویزیوني ایجاد کند.