خوشبین‌ترین آدم‌ها هم گمان نمی‌کرد که به این زودی موج دموکراسی‌خواهی سراسر منطقه خاورمیانه را فرا بگیرد و دیکتاتورها یکی پس از دیگری سقوط کنند. ه منظور تحلیل این رویدادها به سراغ دکتر جتیل سلویکژ، استادیار دانشگاه اسلو رفته‌ایم و نظرات او را جویا شده‌ایم. سلویک مطالعات دامنه‌داری درباره خاورمیانه انجام داده‌است. کتاب اخیرش “ثبات و تغییر در خاورمیانه مدرن” نام دارد که در ضمن آن به شرایط سیاسی ایران نیز به طور خاص پرداخته‌است.

اتفاقاتی که این روزها در کشورهای عربی رخ می‌دهد و به تبع آن، دنیا را تکان داده است؛ نوعی تحول تاریخی است. گویی تاریخ ورق خورده و دیگر بازگشت به گذشته نزدیک به محال است. ده‌ها سال بعد از معاهده سایکس ـ پیکو، این بار مردم کشورهای عربی عزم خود را جزم کرده‌اند تا سرنوشت را با دست‌های خود رقم بزنند و دیگر اجازه ندهند، قلم خارجی مرزهای آنها را ترسیم و رهبرانشان را تعیین کند، اما این همه ماجرا نیست.

طبیعتا دل مان برای شهامت آن هایی که سد راه قدرت شدند می تپد، چه در میدان تیان آن من یا میدان تحریر و چه در تمام خیابان هایی که امروز مملو از جوانان و تشنگان آزادی اند؛ اما گونه دیگری از تهور نیز هست که ندید گرفته می شود و عاید معدود افرادی می شود که می دانند چگونه دست از قدرت بشویند.

در ادامه بحث و بررسی موضوع خشونت در آینه این روزهای جنبش مردمی ایران، تهران‌ریویو در بخش چهارم این مجموعه با آرش نراقی پیرامون همین مبحث گفتگو کرده است. نراقی بر این باور است که در برابر افرادی که مخالفان را از جرگه انسانیت خارج می‌دانند، اعمال حدی از خشونت برای پیشگیری از گسترش آن، مجاز و گاه ضروری است.

صرف‌نظر از این نکته که انقلاب ایران، همچون سایر انقلاب‌ها اجتماعی، از خصلتی چند علتی برخوردار بوده و نمی‌توان توضیح زمینه‌ها و ریشه‌های وقوع آن را به توضیحی تک‌علتی فروکاست، باید گفت که تعریف این انقلاب برآمده از ماهیت آن است. ماهیت یک انقلاب را نمی‌توان مستقل از برآیند سیاسی آن انقلاب توضیح داد. به سخن دیگر، ماهیت یک انقلاب را تنها می‌توان در تاریخ آن انقلاب جست

در ادامه بحث و بررسی موضوع «خشونت» در جنبش مردمی ایران و پس از دو گفتگو با رامین جهانبگلو و محمد مالجو، این بار پای صحبت‌های کورش عرفانی نشستیم. عرفانی جامعه شناسی سیاسی و متخصص جنبش اجتماعی خاورماینه و ایران است. وی مدرک دکترای خود را از فرانسه گرفته و سابقه ده سال تدریس در دانشگاه‌های فرانسه و آمریکا را دارد.

می‌گویند قدیم‌ها وقتی یکی منزل عوض می‌کرد از این دنیا به آن دنیا، می‌رفتند سراغ نوشته‌ها و گنجینه‌ی نهانی‌اش. حالا فکر می‌کنم نسل ما و نسل‌های بعد، باید برود لابه لای سطر سطر صفحات مجازی ورق بزند و جستجو کند و نامی که هیچ وقت نشنیده را بیابد. این هم یکی از همان خدمت‌ها و خیانت‌هاست لابد.

حوزۀ علایق و پژوهش‌های محمد مالجو، دربرگیرنده حوزه‌های تاریخ اندیشۀ اقتصادی، اقتصاد سیاسی و تاریخ اقتصادی ایران در دورۀ پس از انقلاب است. با او در مورد چشم‌انداز ائتلاف و هم‌پیمانی میان جنبش سبز و جنبش کارگری به گفتگو نشستیم.

من در این یادداشت می کوشم نشان دهم که استقلال به معنایی که در جمهوری اسلامی پیدا شد و آقای مهاجرانی هم از همان زاویه به مساله می نگرد امری ممتنع است. جنبش سبز که بر اساس رابطه با جهان و اصولا پایان دادن به انزوای ایران بنا نهاده شده است نمی تواند «استقلال» را به شیوه ای بفهمد که آقای مهاجرانی فکر می کنند شدنی و قابل توصیه است و آن را از محاسن جمهوری ولایی می شمارند.

وقتی مبارزه با ظلم و بیداد گری، توقف خودکامگی، تلاش برای رسیدن به عدالت اجتماعی و جلو بردن دموکراسی در رویه های جاری و استفاده از ظرفیت های قانونی به بن بست می رسد، آنگاه آتشفشان نیروی مردم فعال می شود. در غیاب ساز و کار های متعارف حل منازعات و به بن بست رسیدن راهکارهای پارلمانتاریستی، عرصه برای خلق فشار اجتماعی مهیا می گردد.

روابط ایران و افغانستان به عنوان همسایگان فارسی‌زبان در طول سال‌های مدیدی، سوال‌های زیادی را برانگیخته است. روابطی که نه تنها سیاسی است بلکه به علت زبان و تاریخ مشترک، مردم این دو کشور را به یکدیکر گره زده است. برای درک بهتر معضلات رابطه سیاسی ـ اجتماعی ایران و افغانستان، گفتگویی داشتیم با گیسو جهانگیری، جامعه شناس و متخصص روابط در آسیای مرکزی، عضو عیات بین‌المللی جامعه حقوق بشر (FIDH).

برای درک بهتر آنچه در میان فعالان جنبش زنان میگذرد با تنی چند از چهره‌های مطرح این جنبش که یا در داخل کشور حضور دارند و یا تجربه “نسل‌ تبعید” را با خود دارند به گفت‌وگو نشستم؛ نیره توحیدی، شهلا شفیق، شادی امین، محبوبه عباسقلی زاده، آزاده دواچی و جلوه جواهری در مجموعه ای که بخش نخست اش را پیش رو دارید با بررسی تغییر شرایط و تحولات، از آینده جنبش زنان می‌گویند.

چه‏طور می‏توان اتفاقاتی را درک کرد که پس از انتخابات جعلی خرداد 1388 که خود شاهدش بودم، در ایران رخ داد؟ چه‏طور می‏توان تصویر بدن کبود مهدی کروبی را توجیه کرد؟ چه‏طور می‏توان فریاد دردناک «الله اکبر» زنان و مردان جوان را بر پشت بام‏ها در دل شب فهمید؟ عقلم به این‏ها قد نمی‏دهد. درک بی‏عدالتی محض، ممکن نیست.

تحلیل‌گران می‌گویند دوره گذار در ایران طولانی می‌شود، اما من دیگر خیلی مطمئن نیستم. رویدادهایی که در جهان اسلام به وقوع می‌پیوندد، ورای درک و تصوراتی است که تاکنون داشته‌ایم.

جنبشی که بخواهد در جامعه حضور داشته باشد، باید در خودش در زمینه‌های روشنفکری و حتی هنری کار کند و به اهدافی که دارد واقف باشد و برای آن اهداف زحمت بکشد. فقط با مظلوم نمایی نمی‌توان به نتیجه رسید. من با دیالکتیک ظالم و مظلوم مخالفم. در تاریخ هم دیده‌ایم عده‌ای بوده‌اند که در مقابل ظلم، مظلوم نمایی کرده‌اند و بعد ها خودشان هم ظالم شده‌اند.

عوت کنندگان از علمای حوزه های علمیه و آنها که به همپایی هرچند دیرهنگام حوزه های علمیه با جنبش اعتراضی مردم امید بسته اند، در برابر این پرسش قرار دارند که با چه منطقی و بر اساس چه شواهدی امیدوارند جماعتی که با حاکمیت هم‏سفره‏اند، ضیافت هنوز تمام نشده غوغا کنند و کنار بکشند؟

زمین‌لرزه‌ی پنج هفته‌ی گذشته در خاورمیانه؛ از زمان سقوط امپراتوری عثمانی، تکان‌دهنده‌ترين، خبرسازترین و حيرت‌انگیزترین تجربه در تاريخ منطقه بوده است. دست‌کم، اين بار، تعبير «بهت و حيرت» توصيف درستی از ماجراست.

از آغاز جنبش سبز مفهوم خیابان دوباره شخصیت سیاسی پیدا کرده است. نسل من با مفهوم خیابان بخوبی آشنا ست و ارزش آن را در انقلاب می شناسد. انقلاب 57 انقلابی بود که در خیابان اتفاق افتاد. اما در این سالهایی که از آن دوره می گذرد کمتر مطالعه ای در باره خیابان انجام شده است. نسل جدید اما با مفهوم تازه ای از خیابان آشنا شده است. و البته با مفاهیم تازه ای در رسانه های جنبشی که در آن شرکت دارد.

دوره‌ی اصلاحات در ایران، به مفهومی که نخست پيروان خاتمی از سال ۱۹۹۷ مد نظر داشتند، به پايان رسیده است ولو ممکن است مدتی طول بکشد تا بفهمند دقيقاً چه رخ داده است. آرمان‌های رسيدن به اصلاحات در حال تغييرند و بسيار پيش از گذشته از دولت فاصله گرفته و به جامعه نزدیک‌تر می‌شود.

از بیست و پنجم بهمن، جنبش سبز از زبان نمادهایش میرحسین موسوی و مهدی کروبی اعلام کرد که دیگر در ذیل تاریخ جمهوری اسلامی خود را تعریف نمی‌کند بلکه تاریخ مستقلی را آغاز می‌کند که صفحات نخست تقویم آن در 25 بهمن و اول اسفند ورق می‌خورد و این تازه دیباچه‌ی دفتر است.