مصطفی شعاعیان چریک تک‌رو و متفکر نقاد جنبش کمونیستی ایران ازجمله معدود چهره‌هایی است که در تاریخ جنبش چپ ایران به چهره‌ای یگانه بدل شده است. او در 11 اسفند 1314 در تهران متولد شد و سرانجام در یک درگیری با پلیس سحرگاه 16 بهمن 1354 با فشردن دندان بر شیشه کپسول سیانوری که زیر زبان داشت به زندگی خود خاتمه داد تا مبادا زنده دست ساواک بیفتد. نقادی بی‌رحمانه او بر موضع لنینیستی چپ ایرانی از جمله خصیصه‌هایی است که به او ویژگی ممتازی بخشیده است.

“اگر شما ‌به میدان فعالیت نیائید، خودم جریان چپ را راه می‌اندازم.” این جمله را به روایت خبرگزاری اصولگرای تسنیم، دو دهه و اندی پیش، هنگامی که آیت الله خامنه ای بر کرسی رهبری نشست، خطاب به علمای حاضر در مجمع روحانیون مبارز گفت که روی خوشی به ولایت وی نشان نمی دادند. این رویه یعنی تمایل به جریان سازی سیاسی اما تنها بدان تهدید منحصر نبود و نشد و در دو وجه سلبی و ایجابی، می توان نمونه های مهمی را در دو دهه گذشته رصد کرد.

سنگ صبور از آن دسته فیلم‌هایی است که بر پایه بازیگر ساخته می‌شوند. از این جهت تصور اینکه این فیلم بدون بازی گلشیفته چه سروشکلی پیدا می‌کرد، بسیار مشکل است. گلشیفته فراهانی به خوبی از پس بازی در این نقش سخت برآمده. کاراکتر زن جوان را از آن خود کرده و با ظرافت‌های بازی‌اش به فیلم شکل و جهت درستی داده. گرچه ریتم فیلم کند است اما شکل‌های متنوع بازی گلشیفته توانسته تماشاگر را تا انتها با خود همراه کند.

ترانه “پریود” نه فقط به مسائل زنانه‌ای پرداخته که هنوز در افکار هر روزه ما قرار دارد، بلکه معضلات اجتماعی بسیاری مانند تجاوز (حتی به وسیله دست کشیدن به اعضای بدن زن یا مرد)، ازدواج زیر سن قانونی، دوگانگی‌های شخصیتی (چادر و خیس بودن زیر لحاف) را مطرح کرده و اگر بخواهیم نگاه به زنان را در این ترانه محوریت دهیم، حتی ترجیع‌بند آن که مورد بحث بسیاری قرار گرفته نیز جای تامل و تعمیق بیشتری دارد.

مبحث جنگ همواره ذهن بشر را به خود مشغول کرده است. صلح‌گریزی انسان به خصوص مراجع قدرت به هنگام رویارویی با تنش‌های اجتماعی و سیاسی، موضوعی است که درک صحیح آن به شناخت اصل رفتار کمک کرده و راه‌های دستیابی به صلحی پایدار و فراگیر را تسهیل می‌بخشد. اینکه چرا تاریخ جنگ بسی طولانی و زمان صلح بسی اندک، معمایی است که پاسخ صریحی ندارد؛ چرا که جنگ‌ها دلایل گوناگون سیاسی ـ اقتصادی دارند و در این میان، عوامل جامعه‌شناختی و روان‌شناختی اغلب از دید تحلیل‌گران و اندیشمندان پوشیده می‌ماند.

از آنجا که “جانگو” مملو از خشونت و رفتارهای متجاوزانه است، هنگام بحث درباره جانگو جا دارد چیزی را که تارانتینو در کن به من گفته بود، مجددا نقل کنم: “وقتی دارم فیلمنامه ای می نویسم صدای خنده می شنوم. مردم درباره خشونت صحبت می کنند. درباره کمدی چی؟ “داستان عامه پسند” با همه چیزهایی عجیب و غریبی که در خودش دارد چنین روح کمیک مشخصی دارد. برای من بیشترین شکنجه در دنیا تماشای فیلم با تماشاگری است که فکر می کند چون فیلم درباره مرگ است، قرار نیست بخندد.”

سوریه هم‌پیمان اصلی ایران در خاورمیانه است و عمر این هم‌پیمانی به سه دهه می‌رسد. حکومت سوریه در واقع نخ تسبیح طرح استراتژیک ایران در منطقه است، طرحی که از تهران تا حومه جنوبی بیروت گسترده شده و ایران از طریق آن تلاش کرده قدرت خود را در منطقه افزایش دهد. بدین ترتیب سقوط نظام سوریه باعث می‌شود تا حزب‌الله به عنوان نوک پیکان این طرح استراتژیک در محاصره قرار گرفته و تنها شود.

چندی پیش سفر وزیر امور خارجه ایران به ۴ کشور آفریقایی با پخش اخبار گسترده‌ای در رسانه‌های داخلی همراه شد. علی‌اکبر صالحی در مصاحبه‌ای، قاره آفریقا را اولویت سیاست خارجی ایران معرفی می‌کند و هدف سفر خود را گسترش روابط سیاسی و اقتصادی اعلام می‌کند. اما بررسی وضعیت سیاسی و اقتصادی ۴ کشور جموری بنین، غنا، بورکینافاسو، غنا و مصر می‌تواند اهداف وزیر امورخارجه ایران برای اولیت بخشیدن به آفریقا را مشخص‌تر کند.

اينكه ما همگي انتظار نداريم يك سفيدپوست تروريست باشد با اينكه به واقعيت بي ارتباط نيست، اما بيش از آن حاوي مجموعه اي پيچيده از مكانيزم هاي تبليغاتي و سياسي است كه از ايده هاي فرادستي فاوستي جامعه اي بر مي خيزد كه لازم دارد دشمنش طبيعتا تروريست باشد تا بتواند براي حفظ هويت خويش، خود را با او متمايز كند. اينجاست كه مي توانيم به كليت اين نابرابري در مواجهه با تروريسم و جنايت و ريشه هاي عمومي آن بيشتر دقت كنيم.

“پرده” آخرین ساخته ی پناهی فیلمی ست که در ماهیت سینمایی اش استقلال ندارد. فیلمی که حاشیه های زندان و حکم بیست ساله ی فیلم نساختن و حتی مصاحبه نکردن سازنده ی فیلم به اثر پیوست شده. تماشاگر باید بداند بر سازننده ی فیلم در دنیای خارج از تاریکی سالن سینما و در واقعیت چه گذشته و می گذرد تا بتواند روی صندلی سینما بنشیند و فیلم را تماشا کند و نیمه رها نکند. این نکته مهم ترین فاکتور آخرین ساخته ی پناهی ست.

تلاش برای پررنگ کردن حاکمیت دوگانه و استفاده از آن، البته همواره منجر به دموکراتیزه شدن سیستم سیاسی نمی‌شود. استفاده از منابع مشروعیت در سیستم سیاسی برای رسیدن به هدف، ممکن است در جهت حذف یکی از دو بال حاکمیت برای ایجاد حکومتی یکدست و اقتدارگرا باشد. اهمیت استفاده و پافشاری بر حاکمیت دوگانه در آن است که در صورت استفاده درست از آن، می‌توان آن را به نوعی آزمون فیصله‌بخش سیستم دانست که جهت‌گیری آتی آن را مشخص خواهد کرد.

در دهه‌های 40 و 50 آرمان‌گرایی بسیار بود و ما فکر می‌کردیم با به دست آوردن استقلال، باقی مشکلات حق خواهد شد و توجه نداشتیم که واقعیت‌های اجتماعی به سمت و سویی که ما می‌خواهیم پیش نمی‌رود. مهم واقعیت‌های جامعه است. برای یافتن چرایی اینکه عده‌ای نپیوستند، باید به دنبال مسائل دیگر رفت. شاید آلترناتیوی که وجود داشت کفایت نمی‌کرد. درصد بالایی از جامعه همچنان رژیم ایران و قوانینش را قبول دارند؛ اما مخالفان سازمان‌یافته نیستند. جریان‌ سیاسی که خواست همگانی را تامین کند در ایران وجود ندارد.

مساله مورد بررسی ما، با توجه به ابعاد گوناگون مفهوم جهان هنر که ذکر شد، این است که آیا نوآوری ” صرفا ” محصول کنش خلاقه هنرمند است یا خیر. از آنجا که بکر برآمده از مکتب شیکاگو و پیرو نظریه کنش متقابل نمادین است می توان به سادگی نتیجه گرفت که نوآوری تنها با کنش خلاقه هنرمند اتفاق نمی افتد بلکه کنش متقابل افراد درگیر در جهان هنری هم در آن موثر است. بویژه که ما در طرح سوال بر واژه ” صرفا ” تاکید داریم.

از نخستین روزهای شروع انقلاب سوریه تاکنون، نظام این کشور از سخن گفتن از گفتگو و دعوت به آن باز نایستاده است. با این حال آنچه که برای خیلی‌ها روشن نیست اینکه منظور نظام سوریه از گفتگو، نوعی مذاکره عادی و متعارف از نظر شکل و مضمون نیست. نظام سوریه به شکل رسمی از گفتگو با اپوزیسیون امتناع می‌کند و خواستار گفتگو با جریان‌هایی است که خود آنها را به عنوان اپوزیسیون قبول دارد و باقی را گروه‌های مخالف غیر ملی می‌داند. نظام بشار اسد همچنین مایل است چارچوب گفتگو را خود تعیین کرده و موضوعاتی را در آن بگنجاند که خود می‌خواهد.

اما پیشنهادهای عمومیِ برای پرهیز از جدل وجود دارند: به تعویق انداختن قضاوت نهایی، و بیانِ مطلوب ذهنی – که قرار است طیِ روند استدلال و پژوهش مورد اثبات قرار گیرد – به صورت فرضیه یا ایده‌ی اولیه. به عبارت دیگر، استخدام یک زبانِ علمی که میان آنچه که صرفاً در حدِ یک ایده‌ی خام یا فرضیه است، با آنچه که اثبات شده فرقِ آشکاری می‌نهد. حتی هیچ اشکالی ندارد که یک روشنفکر یا پژوهشگر، تمایل قلبی خود را، و یا به عبارت دیگر، هنجارهای ذهنی خود را علنی کند: بگوید که متمایل است چنین حکمی صحیح باشد.

این روزها ابعاد متفاوت سیاسی و اقتصادی تحریم های بین المللی علیه حاکمیت ایران بررسی می شود. تحریم های هدفمندی که به منظور جلوگیری ایران از دستیابی به سلاح اتمی طراحی شده است و تلاش دارد با زیر فشار قرار دادن گلوگاه های اقتصادی، حاکمیت را به تغییر روش حاضر خود ترغیب کند. حاکمیت در ایران و در راس آن رهبر جمهوری اسلامی ایران تا مدتهای مدیدی اثرات این تحریم ها را منکر می شدند تا اینکه پس از تمام مصاحبه های بی صدای مقامات، این خود آیت الله خامنه ای بود که اعلام کرد بخشی از این تحریم ها بر زندگی روزمره ی مردم تاثیر دارد.

آیت‌الله علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی اطمینان دارد که انتخابات برای جانشینی محمود احمدی نژاد که دومین دوره ریاست جمهوری او در ماه ژوئن به پایان می رسد، عادلانه و آزاد خواهد بود. در حقیقت، برای اطمینان بیشتر، وی بحث در این زمینه را ممنوع اعلام کرده است. این مهمترین بخش از سخنرانی او در ماه گذشته در شهر مقدس قم بود. سخنرانی هایی از این دست، تا کنون تاثیر معکوسی بر خواسته های وی داشته است.

نزاع میان آیت‌الله خامنه‌ای و محمود احمدی‌نژاد، در ماه‌های گذشته عیان‌تر از آن است که انکارشدنی باشد. بسیاری از دموکراسی‌خواهان ایرانی، معتقدند که این درگیری، زمین بازی آن‌ها نیست. این اظهارنظر شاید در نگاه نخست، صحیح به نظر بیاید، اما این درگیری، شکافی است در سطوح بالای حاکمیت و تلاش برای گذار به دموکراسی، با استفاده‌ی درست از همین شکاف‌ها ممکن خواهد شد. پس علاوه بر رصد کردن این اتفاق‌ها، نباید از تاثیرگذاری غیرمحسوس بر این درگیری، چشم‌پوشی کرد.

فارغ از تمام ایراداتی که احتمالا وزارت ارشاد به ارجاعات جنسی سه کتاب ابوتراب خسروی از جمله حکایت ازدواج‌های ژاندارم‌ها با دختران دهات و یا تصاویر جنسی از گایتری رقاصه هندی در رود راوی خواهد گرفت، دلیل اصلی مخالفت با کتاب‌های ابوتراب جهان‌بینی و جهان داستانی این سه رمان است. جهانی که از یکسو مضحکه دنیای پرفریب مذهبی است و از سوی دیگر نقد آنچیزی است که می‌توان نام دنیای آرمانی جمهوری اسلامی بر آن نهاد.

در فضای رسانه ای ایران، حبیب الله عسگراولادی نامی آشناست. عضو هیات منصفه مطبوعات است، به شدت اهل اظهارنظر، جلسه و رایزنی، با مطبوعاتی ها هم رابطه خوبی دارد ولی معمولا مصاحبه مکتوب می پذیرد. جواب هایش هم کلی و تکراری است ولی در یکی دو ماه اخیر او خودش دست به قلم شد، جزیی تر و صریح درباره اندیشه های سیاسی سال های واپسین عمرش نوشت، از موسوی و کروبی دفاع کرد و این رویه را ذخیره آخرتش دانست.