جنبش سبز بعد از بیست و پنجم بهمن وارد فاز جدیدی شد. طبق شواهد و بررسی حرکتهای اعتراضی جنبش سبز و نحوه کنش و واکنش رهبران نمادین جنبش و مشاوران آنها، جنبش از فاز «اعتراض قانونی» و «بدفرمانی مدنی» به فاز «نافرمانی مدنی» گام برداشت.

در تمام فراز و نشیب این موج بیست ماهه، توقع نیروهای سیاسی و اجتماعی هوادار تغییرات از هر راهپیمایی و تجمعی، تکرار حضور خیابانی 25 خرداد بود. دور جدید اعتراضات نیز بر پا کردن میدان تحریری دیگر در تهران را انتظار می کشید. حال که اعتراضات خیابانی فروکش کرده است فرصت نیکویی است تا به بحث در خصوص مدل مطلوب فعالیت در شرایط کنونی پرداخت.

چیزی که برای من خیلی تعجب‌آور است این است که در ایران مردها وقتی می‌رقصند از زن‌ها زنانه‌تر می‌رقصند. اوایل فکر می‌کردم یعنی ما این همه هم‌جنس‌گرا در ایران داریم یا گرایش‌های جنسی یک‌دفعه این همه پیش‌رفت یا پس‌رفت و تغییر کرده‌اند؟ ولی واقعیت این است که می‌بینیم این آقایانی که این همه زنانه می‌رقصند خیلی هم مرد هستند.

خوشبین‌ترین آدم‌ها هم گمان نمی‌کرد که به این زودی موج دموکراسی‌خواهی سراسر منطقه خاورمیانه را فرا بگیرد و دیکتاتورها یکی پس از دیگری سقوط کنند. ه منظور تحلیل این رویدادها به سراغ دکتر جتیل سلویکژ، استادیار دانشگاه اسلو رفته‌ایم و نظرات او را جویا شده‌ایم. سلویک مطالعات دامنه‌داری درباره خاورمیانه انجام داده‌است. کتاب اخیرش “ثبات و تغییر در خاورمیانه مدرن” نام دارد که در ضمن آن به شرایط سیاسی ایران نیز به طور خاص پرداخته‌است.

امسال هم گذشت. سال بد. سال باد. سال اشک. سال خون محمد و ژاله اما سال روزهای دراز و استقامت‌های بزرگ. سال پرغرور ایستادگی و ماندن بر سر آرمان‌ها. سالی که دانستیم اگر بخواهیم و ادامه دهیم، هیچکس نخواهد توانست امید را و میل به نیکوتر زیستن را از ما بگیرد.

اتفاقاتی که این روزها در کشورهای عربی رخ می‌دهد و به تبع آن، دنیا را تکان داده است؛ نوعی تحول تاریخی است. گویی تاریخ ورق خورده و دیگر بازگشت به گذشته نزدیک به محال است. ده‌ها سال بعد از معاهده سایکس ـ پیکو، این بار مردم کشورهای عربی عزم خود را جزم کرده‌اند تا سرنوشت را با دست‌های خود رقم بزنند و دیگر اجازه ندهند، قلم خارجی مرزهای آنها را ترسیم و رهبرانشان را تعیین کند، اما این همه ماجرا نیست.

طبیعتا دل مان برای شهامت آن هایی که سد راه قدرت شدند می تپد، چه در میدان تیان آن من یا میدان تحریر و چه در تمام خیابان هایی که امروز مملو از جوانان و تشنگان آزادی اند؛ اما گونه دیگری از تهور نیز هست که ندید گرفته می شود و عاید معدود افرادی می شود که می دانند چگونه دست از قدرت بشویند.

در ادامه بحث و بررسی موضوع خشونت در آینه این روزهای جنبش مردمی ایران، تهران‌ریویو در بخش چهارم این مجموعه با آرش نراقی پیرامون همین مبحث گفتگو کرده است. نراقی بر این باور است که در برابر افرادی که مخالفان را از جرگه انسانیت خارج می‌دانند، اعمال حدی از خشونت برای پیشگیری از گسترش آن، مجاز و گاه ضروری است.

صرف‌نظر از این نکته که انقلاب ایران، همچون سایر انقلاب‌ها اجتماعی، از خصلتی چند علتی برخوردار بوده و نمی‌توان توضیح زمینه‌ها و ریشه‌های وقوع آن را به توضیحی تک‌علتی فروکاست، باید گفت که تعریف این انقلاب برآمده از ماهیت آن است. ماهیت یک انقلاب را نمی‌توان مستقل از برآیند سیاسی آن انقلاب توضیح داد. به سخن دیگر، ماهیت یک انقلاب را تنها می‌توان در تاریخ آن انقلاب جست

در ادامه بحث و بررسی موضوع «خشونت» در جنبش مردمی ایران و پس از دو گفتگو با رامین جهانبگلو و محمد مالجو، این بار پای صحبت‌های کورش عرفانی نشستیم. عرفانی جامعه شناسی سیاسی و متخصص جنبش اجتماعی خاورماینه و ایران است. وی مدرک دکترای خود را از فرانسه گرفته و سابقه ده سال تدریس در دانشگاه‌های فرانسه و آمریکا را دارد.

می‌گویند قدیم‌ها وقتی یکی منزل عوض می‌کرد از این دنیا به آن دنیا، می‌رفتند سراغ نوشته‌ها و گنجینه‌ی نهانی‌اش. حالا فکر می‌کنم نسل ما و نسل‌های بعد، باید برود لابه لای سطر سطر صفحات مجازی ورق بزند و جستجو کند و نامی که هیچ وقت نشنیده را بیابد. این هم یکی از همان خدمت‌ها و خیانت‌هاست لابد.

حوزۀ علایق و پژوهش‌های محمد مالجو، دربرگیرنده حوزه‌های تاریخ اندیشۀ اقتصادی، اقتصاد سیاسی و تاریخ اقتصادی ایران در دورۀ پس از انقلاب است. با او در مورد چشم‌انداز ائتلاف و هم‌پیمانی میان جنبش سبز و جنبش کارگری به گفتگو نشستیم.

من در این یادداشت می کوشم نشان دهم که استقلال به معنایی که در جمهوری اسلامی پیدا شد و آقای مهاجرانی هم از همان زاویه به مساله می نگرد امری ممتنع است. جنبش سبز که بر اساس رابطه با جهان و اصولا پایان دادن به انزوای ایران بنا نهاده شده است نمی تواند «استقلال» را به شیوه ای بفهمد که آقای مهاجرانی فکر می کنند شدنی و قابل توصیه است و آن را از محاسن جمهوری ولایی می شمارند.

وقتی مبارزه با ظلم و بیداد گری، توقف خودکامگی، تلاش برای رسیدن به عدالت اجتماعی و جلو بردن دموکراسی در رویه های جاری و استفاده از ظرفیت های قانونی به بن بست می رسد، آنگاه آتشفشان نیروی مردم فعال می شود. در غیاب ساز و کار های متعارف حل منازعات و به بن بست رسیدن راهکارهای پارلمانتاریستی، عرصه برای خلق فشار اجتماعی مهیا می گردد.

روابط ایران و افغانستان به عنوان همسایگان فارسی‌زبان در طول سال‌های مدیدی، سوال‌های زیادی را برانگیخته است. روابطی که نه تنها سیاسی است بلکه به علت زبان و تاریخ مشترک، مردم این دو کشور را به یکدیکر گره زده است. برای درک بهتر معضلات رابطه سیاسی ـ اجتماعی ایران و افغانستان، گفتگویی داشتیم با گیسو جهانگیری، جامعه شناس و متخصص روابط در آسیای مرکزی، عضو عیات بین‌المللی جامعه حقوق بشر (FIDH).

نگیزه شکل گیری جنبش اعتراضی یا لااقل یکی از مهم‏ترین انگیزه‏ها این است که دولت در خانه مردم نفوذ کرده و تکلیف تعیین می کند. او هیچ جا خود را نامحرم نمی شمارد. این مردم هستند که همواره نامحرم‏اند. آن هم در برابر حکومتی که همه حیات شهروندان را در دستگاه‏‏ اشعه X تحت مراقبت دارد. از اینجاست که جان مردم به ستوه ‏‏آمده ‏‏است

برای درک بهتر آنچه در میان فعالان جنبش زنان میگذرد با تنی چند از چهره‌های مطرح این جنبش که یا در داخل کشور حضور دارند و یا تجربه “نسل‌ تبعید” را با خود دارند به گفت‌وگو نشستم؛ نیره توحیدی، شهلا شفیق، شادی امین، محبوبه عباسقلی زاده، آزاده دواچی و جلوه جواهری در مجموعه ای که بخش نخست اش را پیش رو دارید با بررسی تغییر شرایط و تحولات، از آینده جنبش زنان می‌گویند.

چه‏طور می‏توان اتفاقاتی را درک کرد که پس از انتخابات جعلی خرداد 1388 که خود شاهدش بودم، در ایران رخ داد؟ چه‏طور می‏توان تصویر بدن کبود مهدی کروبی را توجیه کرد؟ چه‏طور می‏توان فریاد دردناک «الله اکبر» زنان و مردان جوان را بر پشت بام‏ها در دل شب فهمید؟ عقلم به این‏ها قد نمی‏دهد. درک بی‏عدالتی محض، ممکن نیست.

تحلیل‌گران می‌گویند دوره گذار در ایران طولانی می‌شود، اما من دیگر خیلی مطمئن نیستم. رویدادهایی که در جهان اسلام به وقوع می‌پیوندد، ورای درک و تصوراتی است که تاکنون داشته‌ایم.

جنبشی که بخواهد در جامعه حضور داشته باشد، باید در خودش در زمینه‌های روشنفکری و حتی هنری کار کند و به اهدافی که دارد واقف باشد و برای آن اهداف زحمت بکشد. فقط با مظلوم نمایی نمی‌توان به نتیجه رسید. من با دیالکتیک ظالم و مظلوم مخالفم. در تاریخ هم دیده‌ایم عده‌ای بوده‌اند که در مقابل ظلم، مظلوم نمایی کرده‌اند و بعد ها خودشان هم ظالم شده‌اند.