تا فشار هست مقاومت هم هست. حاکمیت‌ها، از جمله حاکمیت ما، قَدَرْ قدرت اند، از نیروی مادی هیچ چیز کم ندارند. می توانند همه چیزات را بگیرند. قلم ممنوع، نشرممنوع و بیکارت کنند. اگر کارمند اداره یا موسسه‌ای هستی تو را از نان خوردن بیندازند. از هیچ ایذا و آزاری فرو گذار نکنند. اما … این اما مهم است …. اما یک چیز را هیچ گاه نمی‌توانند از تو بگیرند: قدرت معنوی‌ات را.

دهباشی از چندین جهت، استثنایی بر قاعده روزنامه نگاری بعد از انقلاب است. روزنامه نگاری هم شاید تعبیر دقیقی نیست. بهتر است بگوییم مجله نگاری یا مجله نویسی. او دغدغه زمان ندارد به اعتباری که در روزنامه نگاری معمول هست. دغدغه های او تاریخی و اجتماعی اند. برای همین، چیزی که به خواندن بیارزد از نظرش کهنه نمی شود. مجله ای هم که منتشر می کند عمدتا چنین است. کهنه شدنی نیست.

سال گذشته در چنین روزهایی در صفحۀ یکی از «دوستان فیس‌بوکی» چشمم به ترجمۀ شعری افتاد به قلم شادروان بیژن الهی. شعر از جوزپپه اونگارت‌تی، شاعر نامدار ایتالیایی، بود. شعر را می‌شناختم و ترجمه را از بَر بودم، اما به قلم شادروان نادر نادرپور. ترجمۀ الهی به نظرم سست و خام رسید. بعد گشتی در اینترنت زدم و ترجمه‌های دیگری نیز از شعرهای اونگارت‌تی یافتم که یکی از آنها باز ترجمه‌ای بود از همین شعر. ترجمه‌ای بود بی‌اندازه نامفهوم و بد و حال آنکه مترجم خود ظاهراً شعر نیز می‌سرود.

محسن نامجو اين بار به همراه گروهش روى سنِ تئاتر رفت تا موسيقى و پرفورمنس‌اش را در فضايى كه خود پارادوكسِ جارى در عاصى‌گرى نامجوست اجرا كند. مدت ها بود كه نامجو تك‌نوازى را انتخاب كرده بود يا از سر ناچار يا قسمت، هر چه بود امسال تصميم گرفته تا همراه گروهى كه هركدام گويى به نحوى در شيدايىِ نامجو قلب شده اند در چند شهرِ اروپا اجراهايى داشته باشند تا به قول خود نامجو بتواند برخى از آهنگ هايى كه هميشه به دليل نبودن گروه از اجرايشان باز مانده بود را اجرا كند؛ مانند «جبر جغرافيايى».

مهدی جامی: در سفر سال 2012 به دوشنبه توفیقی دست داد که با شاعر سرشناس سمرقند دیدار کنم. آمده بود یک چندماهی در دوشنبه بماند و کار تحقیقات و انتشار کتابهای خود را پیش ببرد. در آن دیدار از تحقیق مفصل خود در باره زبان سمرقندی مولانا گفت و مکرر واژه هایی را یاد کرد که هم در شعر مولانا آمده است و هم بر زبان سمرقندیان جاری است. بعد معلوم شد که مقاله ای بر اساس تحقیق خود نیز نوشته است.

در این یادداشت تبیین می‌شود که چگونه دریافت برخی امور، نیازمند استعداد ویژه یا به تعبیر بهتر، شمّ ویژه است. اما یادداشت حاوی توضیح واضحات می‌بود اگر توجه نشود که این دو واژه‌ی کمابیش عامیانه و محاوره‌ای معنای عمیقی هم می‌توانند داشته باشند که درخور تحلیل جدّی‌ست. هدف بیشتر این است که از مفهوم “شمّ سیاسی” رفع ابهام کند. بنابراین کل یادداشت را می‌توان تنها تمهیداتی برای پاسخ گفتن به این پرسش که « شمّ سیاسی چیست؟ و چه کسی دارنده‌ی آن است؟ » تلقی کرد.

در کوران جنگ داخلی در افغانستان «آصف» قهرمان کتاب، اسباب نمایش فیلم بر دوش، قریه به قریه و شهر به شهر می رود و فیلم نمایش می دهد. تا این که در شهر «نقره» اسیر طالبان می شود و روشن است که سرنوشت آن که تصویر نشان می دهد در مذهب طالبان چیست‪.‬ آصف رگ خواب آدمی را می داند. از سرکرده ی طالبان، امان می خواهد و دعوت می کند که پیش از کشتن او، فیلمی ببینند تا دست کم بدانند برای چه او را می کشند.

بهانه این نوشته بررسی فساد اخلاقی در رابطه استاد و دانشجو در دانشگاه های ایران، بخصوص در رشته های علوم انسانی است. حرف اصلی هم این است که این رابطه – که به شکل سنتی بر پایه هایی چون کاریزما، اتوریته، دانش و لطف استاد در مقابل اشتیاق، ارادت، کنجکاوی و خامی دانشجو استوار است- امروزه در اثر عوامل مختلفی کیفیت خود را از دست داده و به رابطه ای بیمار تبدیل شده است.

دست‌نوشته‌ها روایتی ساده، دقیق و قابل فهم برای درک شیوه‌های بازجویی، اتهام‌های بی‌پایه و اساس، و استدلال‌های متوهمانه عاملان و آمران سیستم امنیتی اطلاعاتی جمهوری اسلامی است. در این باره، تمام ابهام‌ها و علامت سوال‌های تماشاگری که تا پیش از این از درک پیچیدگی‌ها و تناقض‌ها در این سیستم عاجز بوده، در پایان فیلم از میان می‌رود و تصویری روشن از ماهیت جریان قتل‌های زنجیره‌ای را به دست می‌دهد.

لطیفه گویان معمولا باور ندارند که شخصیت سازی هایی که در لطیفه ها دارند حقیقی است. باور نمی‌شود که عموم لهستانی ها احمق هستند، یونانی ها همه شان همجنس بازند، و ایتالیایی ها بزدل هستند. آنچه لطیفه گویان به آن می خندند، نسخه‌ی اندک متفاوتی از خودشان است ، و خنده شان معمولا خصومت بار و بد اندیشانه نیست. وقتی گروهی از دیگری متنفر است، احساسات اش را به شکل های مستقیم تر و آسیب زننده تر از لطیفه گویی ابراز می کنند.

اگر ‌‌نهایت توهم برای هنرمندان و نویسندگان درگیری‌های شخصی و تاثیر بر ادبیات و هنر ایران باشد، این توهم در میان فعالان سیاسی و اجتماعی و روزنامه‌نگاران، موجب نتایج مخربی خواهد شد که شاید به این سادگی‌ها قابل اصلاح نباشد. شاید بهتر باشد لایک‌های فیس بوک را خیلی جدی نگیریم. ممکن است خیلی از آن‌ها حتی نوشته ما را نخوانده باشند. شاید بهتر باشد چند صباحی از فضای مجازی بیرون بیاییم و پا به دنیای واقعی بگذاریم. آن وقت می‌توانیم قضاوت کنیم که چند درصد از دوست‌دارانمان بیرون از فیس بوک هنوز به یادمان هستند.

گروه فیمن در موارد متعددی تحت انتقاد قرار گرفته است، مخصوصن «عدم توانایی دفاع مناسب از چیزی که برای آن مبارزه می کند». ولی مستقل از این موضوع، این حقیقت که علیا المهدی جرات زیادی داشته که عکس های برهنه اش را در مصر منتشر کرده، غیر قابل انکار است. وزارت کشور مصر هنوز هم او را به «توهین به مقدسات» و «لطمه زدن به اعتبار کشور» متهم می کند.

یکی از مطالبی که به طور پیوسته در کتاب مطرح شده روابط بین دو جنس مخالف است. نحوه ای که با زنان رفتار می شود و نحوه ای که انتظار می رود آن ها رفتار کنند و لباس بپوشند. در میان تمام ادعاهایی که مدعی اند حجاب برای حفاظت زنان از مردان به وجود آمده و هدفش بیرون نگه داشتن میل جنسی از حوزه ی عمومی است، معاونی مدعی است ماجرا اتفاقاً برعکس است. این ادعا همچنین توسط “لوییز بران” در کتاب “دختران رقصنده ی لاهور” نیز مطرح شده است: اگر چیزی را از انظار عمومی مخفی کنید، جامعه به آن بیشتر متمایل می شود.

سنگ صبور از آن دسته فیلم‌هایی است که بر پایه بازیگر ساخته می‌شوند. از این جهت تصور اینکه این فیلم بدون بازی گلشیفته چه سروشکلی پیدا می‌کرد، بسیار مشکل است. گلشیفته فراهانی به خوبی از پس بازی در این نقش سخت برآمده. کاراکتر زن جوان را از آن خود کرده و با ظرافت‌های بازی‌اش به فیلم شکل و جهت درستی داده. گرچه ریتم فیلم کند است اما شکل‌های متنوع بازی گلشیفته توانسته تماشاگر را تا انتها با خود همراه کند.

ترانه “پریود” نه فقط به مسائل زنانه‌ای پرداخته که هنوز در افکار هر روزه ما قرار دارد، بلکه معضلات اجتماعی بسیاری مانند تجاوز (حتی به وسیله دست کشیدن به اعضای بدن زن یا مرد)، ازدواج زیر سن قانونی، دوگانگی‌های شخصیتی (چادر و خیس بودن زیر لحاف) را مطرح کرده و اگر بخواهیم نگاه به زنان را در این ترانه محوریت دهیم، حتی ترجیع‌بند آن که مورد بحث بسیاری قرار گرفته نیز جای تامل و تعمیق بیشتری دارد.

از آنجا که “جانگو” مملو از خشونت و رفتارهای متجاوزانه است، هنگام بحث درباره جانگو جا دارد چیزی را که تارانتینو در کن به من گفته بود، مجددا نقل کنم: “وقتی دارم فیلمنامه ای می نویسم صدای خنده می شنوم. مردم درباره خشونت صحبت می کنند. درباره کمدی چی؟ “داستان عامه پسند” با همه چیزهایی عجیب و غریبی که در خودش دارد چنین روح کمیک مشخصی دارد. برای من بیشترین شکنجه در دنیا تماشای فیلم با تماشاگری است که فکر می کند چون فیلم درباره مرگ است، قرار نیست بخندد.”

“پرده” آخرین ساخته ی پناهی فیلمی ست که در ماهیت سینمایی اش استقلال ندارد. فیلمی که حاشیه های زندان و حکم بیست ساله ی فیلم نساختن و حتی مصاحبه نکردن سازنده ی فیلم به اثر پیوست شده. تماشاگر باید بداند بر سازننده ی فیلم در دنیای خارج از تاریکی سالن سینما و در واقعیت چه گذشته و می گذرد تا بتواند روی صندلی سینما بنشیند و فیلم را تماشا کند و نیمه رها نکند. این نکته مهم ترین فاکتور آخرین ساخته ی پناهی ست.

مساله مورد بررسی ما، با توجه به ابعاد گوناگون مفهوم جهان هنر که ذکر شد، این است که آیا نوآوری ” صرفا ” محصول کنش خلاقه هنرمند است یا خیر. از آنجا که بکر برآمده از مکتب شیکاگو و پیرو نظریه کنش متقابل نمادین است می توان به سادگی نتیجه گرفت که نوآوری تنها با کنش خلاقه هنرمند اتفاق نمی افتد بلکه کنش متقابل افراد درگیر در جهان هنری هم در آن موثر است. بویژه که ما در طرح سوال بر واژه ” صرفا ” تاکید داریم.

اما پیشنهادهای عمومیِ برای پرهیز از جدل وجود دارند: به تعویق انداختن قضاوت نهایی، و بیانِ مطلوب ذهنی – که قرار است طیِ روند استدلال و پژوهش مورد اثبات قرار گیرد – به صورت فرضیه یا ایده‌ی اولیه. به عبارت دیگر، استخدام یک زبانِ علمی که میان آنچه که صرفاً در حدِ یک ایده‌ی خام یا فرضیه است، با آنچه که اثبات شده فرقِ آشکاری می‌نهد. حتی هیچ اشکالی ندارد که یک روشنفکر یا پژوهشگر، تمایل قلبی خود را، و یا به عبارت دیگر، هنجارهای ذهنی خود را علنی کند: بگوید که متمایل است چنین حکمی صحیح باشد.

فارغ از تمام ایراداتی که احتمالا وزارت ارشاد به ارجاعات جنسی سه کتاب ابوتراب خسروی از جمله حکایت ازدواج‌های ژاندارم‌ها با دختران دهات و یا تصاویر جنسی از گایتری رقاصه هندی در رود راوی خواهد گرفت، دلیل اصلی مخالفت با کتاب‌های ابوتراب جهان‌بینی و جهان داستانی این سه رمان است. جهانی که از یکسو مضحکه دنیای پرفریب مذهبی است و از سوی دیگر نقد آنچیزی است که می‌توان نام دنیای آرمانی جمهوری اسلامی بر آن نهاد.