رویدادهای پس از انتخابات جنجالی سال 88 فضای سیاسی و اجتماعی ایران و نوع کنش های اعتراضی را تحت الشعاع قرار داده و تغییرات وسیعی را بوجود آورده است. خلق بزرگترین بحران سیاسی در طول عمر جمهوری اسلامی بعد از خیزش مردم ایران در جنبش سبز، این تصور را ایجاد کرد که امکان راه انداختن یک جنبش فراگیر و کلان سیاسی بوجود آمده است. برای برخی سقف این جنبش تغییر دولت احمدی نژاد و بازگشت اصلاح طلبان به قدرت بود و برخی دیگر تصویر انقلاب و تغییر نظام سیاسی را در آینه تحولات می دیدند.

راه پیمایی ملیونی 25 خرداد این تصور را تقویت بخشید و به الگوی مورد انتظار از هر عمل اعتراضی تبدیل کرد. گسترش پیدا کردن اختناق و بسط و تعمیق فضای پلیسی عرصه عمومی را با تنگناها و تضییقات بیشتری مواجه ساخت. بگونه ای که امکان فعالیت های تحول خواهانه، انتقادی و مستقل به مراتب نسبت به ایام پیش از انتخابات ریاست جمهوری دهم دشوارتر شد. بدین ترتیب ناخواسته اکثر فعالیت گروه‌ها، جنبش های اجتماعی، نهادهای صنفی، احزاب سیاسی، مجموعه های حقوق بشری و سازمان های مردم‌نهاد به تعلیق در آمد و یا با سرنوشت جنبش سبز پیوند خورد.

در تمام فراز و نشیب این موج بیست ماهه، توقع نیروهای سیاسی و اجتماعی هوادار تغییرات از هر راهپیمایی و تجمعی، تکرار حضور خیابانی 25 خرداد بود. دور جدید اعتراضات نیز بر پا کردن میدان تحریری دیگر (مشابه تحولات مصر) در تهران را انتظار می کشید. حال که اعتراضات خیابانی فروکش کرده است فرصت نیکویی است تا به بحث در خصوص مدل مطلوب فعالیت در شرایط کنونی پرداخت.

بررسی همه جانبه شرایط کنونی جامعه و توازن قوای مادی بین حکومت و مردم نشان می دهد که انتظار شکل گیری یک جنبش اجتماعی پر دامنه و نیرومند که بتواند آرایش نیروها در عرصه سیاسی را به نفع نیروهای خواهان تغییر مثبت و دموکراسی بر هم زند و یا منجر به دگرگونی های عمیق در نظام سیاسی درکوتاه مدت شود، منطقی و واقع بینانه نیست. همچنین در چشم انداز ماه های پیش رو نیز چنین ظرفیتی برای راه افتادن یک گردهمایی بزرگ مشاهده نمی شود. البته این تصور یک پیش فرض دارد و آنهم در نظر گرفتن ماهیت پیش بینی ناپذیر و بالقوه انفجاری جامعه ایران است که هر تحلیل و ارزیابی را تا اطلاع ثانوی معتبر می سازد.
اما در تحلیل، گریزی از در نظر گرفتن واقعیت ها و گمانه های مستند نیست و بر اساس حدس، پیشگویی و آرزو نمی توان ادعایی را مطرح ساخت.

به نظر می رسد موکول کردن همه اقدامات به جنبش فراگیر سیاسی و در نظرگرفتن جنبش سبز به عنوان بستر تمامی فعالیت ها در شرایط کنونی خود به عاملی بازدارنده تبدیل شده است.

تصور غالب این است که جنبش سبز در آستانه پیروزی است و برخی منتظرند تا توده های ملیونی در پی فراخوان رهبران سمبلیک جنبش سبز خیابان ها را فتح کنند. وقتی تجمع ها چنین فرجامی پیدا نمی کنند، بلافاصله رکود شروع می شود و تا حدودی جو یاس و سرخوردگی در جامعه دامن گستر می گردد.

قطعا ایران در حال حاضر به گونه ای نیست که از قبل یک تجمع بتوان کار را تمام کرد و یا حکومت را در سراشیبی فروپاشی انداخت. قدرت حکومت در شرایط فعلی به گونه ای است که در برابر اعتراضات مقاومت می کند و هیچ انعطافی نشان نمی دهد. توان بالفعل کنونی مردم و موازنه قوا در آن سطح نیست که قدرت ماشین سرکوب حاکمیت را فلج سازد.

به جای آنکه در هر حرکت اعتراضی، انتظار توده های ملیونی را داشت و در همان ساعات اول که هنوز معلوم نیست چقدر در خیابان ها آمده اند، حضور ملیونی را جشن گرفت، باید با در نظر گرفتن تمامی جوانب، دستیابی به این هدف را در قالب یک فرایند چند مرحله‌ای و فعالیت همزمان خرده جنبش ها و حرکت کلان دنبال کرد

حال باید چه کرد؟ نمی توان منتظر ماند تا خود بخود و یا بر اثر یک اتفاق جرقه مانند محتمل که حتمیت آن مشخص نیست، آتشفشان اراده ملت فعال گردد. تصور اینکه حکومت رفتارش در زمینه سخت گیری و برخوردهای انقباضی را داوطلبانه طی زمان تغییر خواهد داد، سرابی بیش نیست. همچنین نمی توان بخاطر سرکوب و اجتناب از افتادن در دام خشونت، انفعال و بی عملی پیشه ساخت.

سرنوشت جنبش دموکراسی خواهی ملت ایران در کف خیابان ها مشخص می شود لذا هیچ راه حلی بدیل و جایگزین اعتراضات خیابانی نیست. آگاهی بخشی، فعالیت های فکری، کارهای تشکیلاتی همه و همه مکمل و تقویت کننده فرایند متبلور کردن خواست و اراده عمومی است نه راهی موازی آن.

بنابراین ادعای برخی که بگاه سخت شدن کار برای تحرکات خیابانی دم از ضرورت تغییر روش ها و پیدا کردن مسیر هایی متفاوت با حضور در خیابان ها می زنند بیش از آنکه ضرورت ابتکار در پیدا کردن اشکال جدید مبارزه را نشان دهد، از تلاش آنها برای مخفی کردن عجز و گرفتار شدن در بن بست پرده برداری می کند.

با این توضیحات دو مسیر کلی برای آماده سازی فضا برای روز موعود مناسب به نظر می رسد. نخست فعال شدن مجدد خرده جنبش های اجتماعی و فعالیت متمایز گروه ها و علائق سیاسی و اجتماعی گوناگون است. اگرچه شرایط فعالیت برای این نیروها سخت تر از قبل شده است اما امکان فعالیت انفرادی و مستقل آنها وجود دارد.
ادغام با حنبش سبز و یا تعطیل کردن فعالیت آنها امر صحیحی نیست. فعالیت مستقل این گروه ها ابر جنبش کلان دموکراسی خواهی را در ایران فربه می سازد. هر کدام از این حرکت ها می تواند بخشی از جامعه را به تحرک وا دارد و چالشی برای اقتدارگرایان فراهم کند. امروزه جمهوری اسلامی و به خصوص حاکمیت پادگانی جلوی رشد و فعالیت بخش های زیادی از جامعه را گرفته است. تعارض و تنش در لایه های مختلف جامعه وجود دارد. از امور قومیت ها گرفته تا دراویش، زنان، کارگران، روزنامه نگاران، هنرمندان، نویسندگان و اهالی نشر، دانشجویان و اساتید، اقلیت های مذهبی، سازمان های مردم‌نهاد، روحانیت مستقل و … همه و همه زیر تیغ سرکوب حکومت هستند. نباید همه این حرکت را به داخل یک جنبش سوق داد. راه حل بهتر آن است که هر کدام از این جریان ها، فضای فعالیت خاص خودشان را داشته باشد و در عین حال جایگاه مناسبی برای خود در ابر جنبش دموکراسی خواهی تعریف کنند و به حمایت موثر از آن بپردازند.

چنین فعالیت هایی نیاز به مرکز هماهنگ کننده و ساختار متمرکز ندارد. فعالیت خودجوش و خود بنیاد آنها به شرط آنکه تصور جزیره گونه از خود نداشته باشند، به هم افزایی و تقویت متقابل می انجامد و گفتمان مخالفت و مقاومت در برابر ساختار سلطه را تقویت می کند. این فعالیت ها شبکه های اجتماعی واقعی را شکل داده و موجب گسترش و رشد آنها می شود. اتصال این شبکه ها و تعامل بین آنها راه سازمان دهی و سامان‌یابی جنبش کلان را هموار می کند.

همچنین این فعالیت ها دامنه تنوع و تکثر نیروهای درگیر را افزایش می دهد و ماشین سرکوب حکومت را در حوزه های مختلفی مشغول می سازد. بدین ترتیب قدرت مانور آن محدود شده و باید با فشار بیشتری دست و پنجه نرم کند. این فعالیت ها همچنین می تواند دامنه جغرافیایی و طبقاتی حرکت های اعتراضی را توسعه دهد.

مسیر دیگر استفاده از تجمع ها و برنامه های خرد و کلان موردی است تا فرصت برای گام آخر مهیا شود. این فعالیت ها می تواند طیفی از اقدامات نمادین، کارهای اعتراضی کم هزینه، تجمع های کوچک و راه پیمایی ها در مناسبت ها را شامل شود.

این آکسیون ها امید و طراوت را در رگ های جامعه جاری می سازد و به مانند شارژر به تکاپوهای اعتراضی نیرو می بخشد. لازمه موفقیت این برنامه ها تعیین سطح توقعات و انتظارات از قبل است. هر آکسیونی باعث کسب تجربه توسط حاملان گشته و فرصتی برای افزایش توانایی خلق می کند. میزان موفقیت هر حرکت باید متناسب با واقعیت ها تعریف شده و طرح مناسبی برای دستیابی به آن تدوین گردد.

نیروهای حاضر در این برنامه می توانند ارزیابی درستی از تلاش خود داشته باشند و نقاط قوت و ضعف را دریابند. در این فعالیت ها که نیازی نیست همه عناصر جنبش در آنها فعال شوند، نیروها کسب تجربه می کنند و بدین ترتیب پخته تر می شوند. همچنین این فعالیت ها استعداد تقویت و توانمندسازی شبکه های اجتماعی را دارد و میتواند بستری برای پرورش رهبران میانی باشد. سازماندهی و سامان دهی حرکت نیازمند زمان و تلاش تدریجی و مستمر است.

این فعالیت های پراکنده، قدرت سرکوب حکومت را نیز به تحلیل می برد و آنها را خسته می کند. حرکت های موردی حتی اگر در اندازه بزرگ نباشند، مانع از تثبیت اقتدار و همه گیر شدن فضای ارعاب و وحشت می شوند. حکومت مجبور می گردد نیروهای سرکوبش را در خیابان ها نگه دارد و آنها به پادگان ها بر نگردند. تداوم این روند فرسایش قوای سرکوب و زایل شدن بیشتر مشروعیت حکومت را در بر دارد.

بنا بر این جان گرفتن و رشد جنبش و رهایی آن از خطر رکود نیازمند تغییر مدل فعالیت است تا از زیر بار امید شکل گیری راه پیمایی ملیونی کوتاه مدت بیرون در آید و به جای یک نقطه، سلسله ای از برنامه های مستمر و متوالی را در نظر بگیرد که در حالتی غیر متمرکز، فضا را برای خلق یک جنبش پر توان چند میلیونی هموار نماید. جویبارهای پراکنده فعالیت های موردی و مستمر و در هم تنیدگی آنها در یکدیگر دریای مواجی را پدید می آورد که امواج خروشان آن، فرعون زمانه و عمله استبداد دینی را مضمحل خواهد ساخت.

در این حالت هر برنامه ای، اثری امید بخش داشته و باعث افزایش انگیزه ها و تشویق به کنشگری می شود.
به جای آنکه در هر حرکت اعتراضی، انتظار توده های ملیونی را داشت و در همان ساعات اول که هنوز معلوم نیست چقدر در خیابان ها آمده اند، حضور ملیونی را جشن گرفت، باید با در نظر گرفتن تمامی جوانب، دستیابی به این هدف را در قالب یک فرایند چند مرحله‌ای و فعالیت همزمان خرده جنبش ها و حرکت کلان دنبال کرد. حال در این میانه ممکن است عواملی شتاب بخش این پروسه را تسریع کرده و مسیر ایجاد یک میدان تحریر در قلب کلان شهر تهران را کوتاه تر نماید.

کلیدواژه ها: انتخابات, ایران, جنبش سبز, علی افشاری, مبارزه |  Print | نشر مطلب