در سال‌های میانه دهه پنجاه، دوران اوج قدرت سیاسی و مالی ایران؛ فهد که بعدها پادشاه عربستان شد و در آن روزگار ولیعهد این کشور بود، تصمیم می‌گیرد برای شکار به مناطق حفاظت‌شده ایران در استان فارس سفر کند.

نماینده فهد، چندین بار از دربار شاه درخواست ملاقات می‌کند و این وقت هرگز به او داده نمی‌شود. اسدالله علم وزیر دربار مقتدر شاه در کتاب خاطراتش نقل می‌کند که در گفتگویی دوستانه با شاه از او می‌خواهد تا به فهد اجازه شکار داده شود. شاه نیز در پاسخ با مقداری ناسزاگویی به «اعراب» اجازه می‌دهد فهد «تنها دو آهو» را در سفر تفریحی خود شکار کند.

این ماجرا هر چند ممکن است برای خواننده مثل یک داستان ساده به نظر برسد؛ اما میزان عجز کشورهای عربی در برابر ایران (در آن سال‌ها) و اقتدار سیاسی ایران را نشان می‌دهد.

کشورهای عربی تازه با تمدن آشتی کرده و سعی داشتند با تکیه بر نفت و اوپک، جایگاهی برای خود در عرصه جهانی دست و پا کنند. این مهم را بعد از تلاش‌های جمال عبدالناصر رهبر مصر که سعی زیادی در برانگیختن احساس ملی‌گرایی عربی به خرج داد؛ زکی یمانی وزیر نفت تیزهوش عربستان دنبال می‌کرد، اما آنچه مسلم بود اینکه، اعراب هیچ راهی برای عرض اندام در برابر ایران نمی‌یافتند و همواره جز تحقیر سهمی نمی‌بردند.

بی‌توجهی به اعراب منطقه تا آن اندازه بود که دولت‌های بریتانیا و ایران در تعیین تکلیف برای جزایر سه‌گانه تنب بزرگ، تنب کوچک و ابوموسی زحمتی به خود ندادند تا کشورهای عربی را نیز در جریان مذاکرات خود قرار دهند. اعراب که همواره زیر سایه ایران قرار داشتند، پس از پیروزی انقلاب اسلامی با پدیده جدیدی مواجه شدند به نام نفوذ عقیدتی ایران در میان ملت‌های عربی.

این روزها؛ جهان با پدیده جنجال‌برانگیز و جذابی به نام «ویکی‌لیکس» مشغول شده است. این پایگاه اینترنتی ظرف چند ماه گذشته به تنهایی موفق شده تا آرزوی هزاران روزنامه‌نگار را برآورده کند که در طول دوره کاری خود ممکن است به ندرت موفق شوند عامل برملا شدن حتی یک پرونده جنجالی، کوچک اما تاثیرگذار شوند.

بیشترین تاثیری که انتشار اسناد ویکی‌لیکس در منطقه به جای گذاشت؛ تقویت این باور بود که رهبران کشورهای عربی باید شفافیت بیشتری داشته باشند و لزومی ندارد که در خفا با ایران دشمنی کرده و در ملأ عام دست دوستی با ایران بدهند

انتشار چندین تن از اسناد محرمانه دولت آمریکا،‌ موضوع ساده‌ای نیست که بتوان از کنار آن عبور کرده و صرفا با تکذیب آنچه می‌گذرد یا قدمی فراتر، با طرح موضوع «کاسه‌ای زیر نیم‌کاسه است» اسناد منتشر شده را مورد تجزیه و تحلیل قرار نداد.

بخش عمده‌ای از اسناد فاش شده به ایران و حواشی آن و به خصوص روابط کشورهای عربی با ایران اختصاص دارد. حجم اسناد فاش شده تا اندازه‌ای است که حتی سیاستمداران دست دوم کشوری مثل لبنان نیز درگیر آن شده و مشغول تکذیب کردن نقش خود در فلان سند سیاسی منتشر شده، هستند.

دست‌اندرکاران ویکی‌لیکس به تنهایی موفق شدند جهان را مشغول خود کرده و زمین‌لرزه‌ای در سیاست‌های جهانی و در دو سطح کلان و خرد ایجاد کنند. بررسی اسناد منتشر شده پیش از هر چیز چند سوال را در اذهان ایجاد می‌کند. اینکه چرا رهبران کشورهای عربی تا این حد از ایران بیزار هستند و اینکه با فاش شدن این اسناد؛ چرا ایران از شرایط موجود استفاده نمی‌کند تا بر بوق مظلومیت همیشگی خود بدمد و یا اینکه آیا این مذاکرات محرمانه فاش شده، ارتباطی هم با ملت‌های عرب دارد یا مختص به رهبران این کشورها است؛ از جمله سوالاتی هستند که ذهن مخاطبان ویکی‌لیکس را مشغول می‌کند.

بخش‌هایی از این اسناد را که مرور می‌کنیم به نکات جالب توجهی برخورد می‌کنیم:

ـ پادشاه عربستان از آمریکا خواسته تا از هر طریقی که می‌تواند جلوی برنامه هسته‌ای ایران و دستیابی این کشور به بمب اتمی را بگیرد.

ـ عمر سلیمان مسئول سازمان امنیت مصر و چهره پشت پرده و تاثیرگذار در تمامی سیاست‌های مصر با ارسال نامه‌ای محرمانه برای ایران، خواستار توقف دخالت‌های ایران در امور مصر و کشورهای عربی شده و تهران را تهدید می‌کند که مصر در قبال این رفتارها سکوت نخواهد کرد.

ـ علی عبدالله صالح رییس‌جمهور یمن علیرغم اینکه آ‌مریکا به وی اطلاع داده بود هواپیمای سقوط کرده در خاک یمن متعلق به این کشور بوده، باز هم به شکل سرخود تصمیم می‌گیرد اعلام کند که ارتش یمن موفق به واژگون کردن یک هواپیمای شناسایی ایران شده است.

ـ ولیعهد ابوظبی پیش‌بینی کرده که جنگ با ایران دیر یا زود اتفاق می‌افتد.

ـ پادشاه عربستان خطاب به منوچهر متکی وزیر خارجه ایران گفته است که «شر ایران» دیگر برای کشورهای منطقه کافی‌ست.

ـ دولت عربستان پس از حمله نظامی حزب‌الله به بیروت و اشغال پایتخت توسط شبه‌نظامیان این حزب پیشنهاد می‌دهد که نیروهای عربی در خاک لبنان مستقر شده و اجازه ندهند که ایران بر لبنان سیطره یابد.

از این دست اسناد به مقدار بسیار زیادی منتشر شده و مجالی برای بازخوانی آنها وجود ندارد؛ اما در پس همه این اسناد، نفرتی کور از ایران وجود دارد؛ نفرتی که ایران را برای رهبران عربی به دشمنی به مراتب خطرناک‌تر از اسراییل تبدیل کرده است.

اعرابی که سال‌ها تا زمان پیروزی انقلاب زیر سایه ایران بوده و بعد از انقلاب با دخالت روزافزون ایران در امور داخلی خود مواجه شدند به شکل طبیعی تمایل زیادی دارند تا این همسایه قدرتمند خود را از اریکه پادشاهی‌اش به زیر بکشانند.

اگر باور کنیم که اعراب رقابت تاریخی برای ایفای نقش محوری در منطقه را همواره به ایران باخته‌اند؛ بهتر می‌توانیم میزان این نفرت کور را دریابیم.

مصر برای سال‌ها رهبر کشورهای عربی و تاثیرگذارترین کشور در عرصه عربی بود. روند اتفاقات به هر گونه‌ای که رخ داده، شاهد هستیم که این کشور حتی در لبنان نیز دیگر نمی‌تواند نقشی تاثیرگذار داشته باشد و بحران لبنان در سال 2008 با تمام تلاش‌ مصر تنها هنگامی پایان می‌پذیرد که قطر به ایران متوسل می‌شود.

عربستان با تمام پول‌هایی که خرج کرد و با تمام تلاش‌هایی که از طریق گروه‌های سنی‌مذهب عراق به عمل آورد، در نهایت نتوانست کوچک‌ترین نقشی در تعیین سرنوشت عراق ایفا کند و عراق به عنوان یک کشور عربی تبدیل به غنیمتی در دستان ایران و آمریکا شد تا در داد و ستدهای خود از آن استفاده کنند.

اسناد ویکی‌لیکس کماکان منتشر می‌شوند و روز به روز با حجم جدیدی از این دست اطلاعات مواجه می‌شویم؛ اما هیچکدام از این امور نمی‌تواند تغییری در شرایط منطقه ایجاد کند.

ایران منفور دولت‌های عرب است و در مقابل تهران نیز دل خوشی از کشورهای عربی ندارد. در عین حال تکیه بر این نکته که این موضع دولت‌های عربی بوده و ارتباطی به ملت‌ها ندارد نیز چندان محلی از اعراب ندارد.

ملت‌های عربی هر چند که با دولت‌هایشان همراه نیستند؛ اما توان تاثیرگذاری چندانی نیز بر روند امور ندارند. از یک سو آمریکا و غرب را شاهد هستیم که هرگز قصد ندارند اجازه دهند حتی در یک کشور عربی تجربه انقلاب ایران تکرار شود و از دیگر سو، خود ملت‌های عرب نیز تمایلی به ایفای نقش جدی برای اعمال تغییر در وضعیت حکومت‌هایشان را ندارند و چه بسا در زمان‌هایی با عرق ملی‌شان آنها را در برابر ایران نیز قرار داده است.

در زمانی که سید حسن نصرالله دبیرکل حزب‌الله با تبلیغات ایران علیه مصر و همکاری این کشور با اسراییل در محاصره نوار غزه همراه شده و مردم مصر را دعوت به قیام علیه دولت حسنی مبارک کرد، خود مبارک نیز به احتمال زیاد این اندازه حمایت داخلی از دولتش را باور نداشت.

از طرف دیگر تجربه عراق نیز پیش روی ملت‌های عربی قرار دارد. آنها به این نتیجه رسیده‌اند که در صورت فروپاشی دولت‌هایشان (هر اندازه با آن مخالف باشند) سرنوشتی بهتر از عراق نخواهند داشت و خاکشان تبدیل به عرصه‌ای برای رقابت کشورهای تاثیرگذار می‌شود.

بیشترین تاثیری که انتشار اسناد ویکی‌لیکس در منطقه به جای گذاشت؛ تقویت این باور بود که رهبران کشورهای عربی باید شفافیت بیشتری داشته باشند و لزومی ندارد که در خفا با ایران دشمنی کرده و در ملأ عام دست دوستی با ایران بدهند.

ایران حاضر نیست حتی از این اسناد برای محکوم کردن دولت‌های عربی و تبلیغ به نفع خود استفاده کند تا همین حمایت اندک این کشورها از خود را از دست ندهد

طارق الحمید تحلیلگر روزنامه الشرق‌الاوسط در اشاره به همین موضوع می‌گوید که در بخشی از اسناد ویکی‌لیکس آمده بود که امیر قطر حاضر شده برای حل معضل فلسطین رشوه‌ای به مصر بدهد، بدین ترتیب که مصر نقش فعال‌تری در این زمینه ایفا کند و در مقابل قطر، شبکه الجزیره که مورد مخالفت شدید دولت مصر قرار دارد را برای مدت یک سال تعطیل می‌کند.

الحمید می‌گوید که انتشار این خبر چیزی را ثابت نمی‌کند مگر اینکه دولت قطر در خواسته‌هایش به شکل شفاف عمل می‌کند و به همین دلیل ابایی از برملا شدن هیچ سندی ندارد؛ اما در مقابل دیگر کشورهای عربی با اینکه از ایران و تبدیل آن به قدرت هسته‌ای وحشت دارند، ولی سیاست و خواست واقعی آنها با رفتارشان در تضاد است و به همین دلیل به تکاپو افتاده‌اند تا از تاثیر افشاگری‌های ویکی‌لیکس بکاهند.

در این بین آنچه جالب توجه می‌نماید؛ عملکرد ایران در واکنش به انتشار این اسناد بوده است. جمهوری اسلامی که همواره به انحاء مختلف سعی در مظلوم‌نمایی داشته، این بار در برابر این آس برنده‌ای که نصیبش شده سکوت اختیار کرده و محمود احمدی‌نژاد می‌گوید که اسناد ویکی‌لیکس توطئه خود آمریکا بوده و تاثیری بر روابط ایران با کشورهای عربی نمی‌گذارد.

این ناشی از هیچ چیزی جز انزوای بی‌سابقه ایران در منطقه و عرصه بین‌المللی نیست؛ بطوریکه ایران حاضر نیست حتی از این اسناد برای محکوم کردن دولت‌های عربی و تبلیغ به نفع خود استفاده کند تا همین حمایت اندک این کشورها از خود را از دست ندهد.

روزگاری نه چندان دور ولیعهد عربستان برای شکار تنها دو آهو تن به هر گونه خواری در مقابل ایران می‌داد، ولی اکنون حتی هنگامی که تهران می‌شنود اکثر مسئولان عربی در مذاکره با آمریکایی‌ها خواستار نابودی ایران و حمله نظامی به آن شده‌اند، سر به زیر برف فرو برده و خود را به ندیدن و نشنیدن می‌زند یا وزیر خارجه دولتی که مدعی حفظ کرامت ایرانی‌ها است در برابر پادشاه عربستان می‌ایستد تا بشنود که «شر ایران برای کشورهای عربی دیگر کافیست».

کلیدواژه ها: اسناد محرمانه, اعراب, ایران, علی مهتدی, ویکی‌لیکس |  Print | نشر مطلب