کار زنانه معمولا تکنولوژی های ساده را به ذهن می آورد. اما بررسی تکنولوژی های زنانه به ما کمک می کند تا با مطالعه «نرم افزارِ» غیر قابل مشاهده این تکنولوژی ها علت تقسیم بندی جنسیتی، از طریق تکنولوژی ها را شناسایی کنیم و در عین حال دلایل جدیدی برای سمت و سو گرفتن پیشرفت این تکنولوژی ها اراده کنیم. دلایلی که پاسخ سوالاتی نظیر این را می دهد: چرا اشتیاق به تمیزیِ بیشتر از دو قرن، الهام بخش خلاقیت های صنعتی در تکنولوژی های مربوط به خانه داری بوده است؟ پاسخ کامل به این سوال خارج از توان این مقاله است، چرا که یک پاسخ کامل، نیازمند واکاوی تاثیر عمده تفکر پروتستان های اِونجلیکن[1] بر فرهنگِ به ظاهر سکولار ماست. تصادفی نبود که شعار «تمیزی شرط پذیرش عبادت است»[2] در آستانه صنعتی شدن ورد زبان ها شد و این هم عجیب نیست که مبلّغ این عبارت ،جان وسلی[3] ـ روحانی و متفکر مسیحی و از بنیان گذاران فرقه متدیسم ـ بود که در مقاله ای با عنوان «درباره لباس» و با هدف جذب مخاطبان زن، آن را به کار برد.

بررسی انگیزه تمیزی، مطالعه رابطه نظافت و طبقه را نیز شامل می شود. به ویژه در آمریکا که جابجایی جغرافیایی و تنوع قومیتی نیروهای بیرونی را مهم تر از دیگر جوامع غربی کرده است. ابزار من برای بررسی این فرآیند یک وسیله و شی خاص است. «یقه سفید» که تاریخ آن درون مایه ی اصلی فعالیت های دورن‌خانه ای زنان را در خود جای داده است.

اهمیت این شی خاص در این است که: یک) یقه سفید نقش پیش نیازها را در به کارگیری و فراگیرشدن تکنولوژی ها را یادآوری می کند. به این مفهوم که یقه سفید برای تمایز طبقه اجتماعی به کار رفت که آن هم بدون در نظر گرفتن طبیعت و ویژگی های تکنولوژی شستشوی لباس در آن دوره قابل درک نیست. دو) مطالعه یقه سفید نشان می دهد که بررسی آن به عنوان یک پدیده ی کاملا وابسته به مُد برداشتی سطحی از آن به دست می دهد.

برای بررسی یقه سفید لازم است تاریخ آن مرور شود. میان انگلیسی ها اوایل دوران مدرن و آمریکایی ها ـ پیش از استقلال ـ تقریبا هیچ کس یقه نمی پوشید یا اصولا هر آنچه بتوان سفید نامید. یقه های معمولی و تجملی به صورت نمادین نشان گر شرافت و نجیب زادگی بود. برای این که بر خلاف بقیه لباس ها شرایط و رنگ یقه قابل پوشاندن نبود. داشتن یقه تمیز و آهارزده نیازمند میزان قابل توجهی کار بود، علی رغم این که یقه ها در آن زمان جداشدنی بود، یقه سفید نشان می داد که کسی، معمولا یک خدمتکار زن، تحت نظارت زنِ خانه کارهای زیادی را انجام می دهد. کارهایی که ساختن صابون، حمل آب، خالی و پر کردن چندین باره ظرف رختشویی، درست کردن آتش، گرم کردن، خیساندن لباس، کشیدن آنها بر تخت رخت شویی، چلاندن و شستن مکرر لکه ها، جوشاندن لباس ها، آب کشی آنها، پهن کردن لباس ها و بالاخره اتو زدن هر پارچه با توجه به شرایط ویژه آن را شامل می شد.

اواخر قرن هجدهم و اوایل قرن نوزدهم زمانی که انقلاب های سیاسی ـ صنعتی در حال تغییرِ ساختار طبقه های اجتماعی انگلیسی ـ آمریکایی ها بودند، یقه سفید منعکس کننده عدم ثبات اجتماعی در شکل های مختلف بود. در میان طبقه ثروتمند، یقه دیگر به لباس چسبیده بود و به این واقعیت اشاره می کرد که دارنده آن توانایی مالی استخدام کسی را دارد که همه لباس را تمیز و سفید نگه دارد. اندازه یقه مردانه بسیار متنوع بود. اوایل قرن نوزدهم، یقه مردانِ خوش پوش آنقدر بلند بود که قبل از تا کردن همه صورت را می پوشاند. اگر چه در آن زمان همچنان بسیاری از کسانی که توان مالی شستن و پوشیدن لباس های یک دست سفید را نداشتند هم از روکش روی یقه و مدل ها دیگر استفاده می کردند اما می توان گفت یقه سفید خط روشن و پررنگی بود که جامعه را به دو دسته کاملا مجزا تقسیم می کرد جنتلمن ها و آنهایی که برای زندگی کار یدی می کردند.

اما گسترش و تکثیر مشاغل گوناگون تشخیص این مرزها را دشوار کرد، کارهایی که نه کار اشراف زاده ها بود نه رعیت و کارگر، کارهای مرتبط با کارخانه ـ به ویژه کارمندها و فروشنده‌ها ـ کارگران یقه سفید را معرفی کرد. نیمه نخست قرن نوزدهم در حالی سپری شد که بیشتر کسانی که یقه سفید می پوشیدند مربوط به دسته آخر بودند. مشخصه آنها این بود که علی رغم دستمزد نه چندان بالا، کار آنها یا با کارفرما و یا با مشتریانی گره خورده بود که به جایگاه و طبقه اجتماعی آنها اهمیت می دادند. در این زمان هم یقه سفید گواهی می داد دارنده اش از طبقه ای است که از پس داشتن یقه سفید بر می آید و این نکته مهمی بود. اواسط قرن نوزدهم جنبه های فنی سفید نگه داشتن یقه سفید تغییر کرد. صابون های نیمه آماده به بازار آمدند و اجاق ها توانایی گرم کردن اتو و آب را داشتند، اما یقه سفید همچنان نشان دهنده داشتن پول کافی برای مستخدم و نیز زنی خانه دار برای نظارت بر او بود که نماد یک خانواده طبقه متوسط دوره ویکتوریایی است.

با پایان قرن نوزدهم بسیاری از کارگران طبقه متوسط یقه سفید می پوشیدند که به پذیرفتگی یقه های جداشدنی کمک کرد. اگر چه یقه های یک بار مصرف سفید همچنان خبر از دشواری سفید نگه داشتن یقه ها می داد، در این دوره بسیاری از خانه ها آب لوله کشی داشتند و زحمت آب آوردن کم شده بود.

دوره پس از جنگ جهانی اول لباس های یقه جدا به کلی از دور خارج شدند و این به این مفهوم بود که باید همه لباس سفید نگه داشته می شد. پس از این که شرکت های تجاری از توسعه و پیشرفت تکنولوژی هایی خبر دارند که می توانست به خانه های طبقه متوسط هم بیاید، کسی که شستن و اتو کردن لباس های اعضا خانه از او انتظار می رفت زن خانه دار بود که وسایل الکتریکی جدید هم به کمک اش آمده بود. پایان داستان را می دانیم: در دهه های شصت و هفتاد میلادی صنعت لباس به حدی پیشرفت کرد که نیاز به آهار زدن و تا اندازه ای اتو کردن را بر طرف کرد. در عوض زن های خانه دار لباس های بیشتری را با رنگ ها و مدل های مختلف می شستند که نیازمند پیشرفت و توسعه نرم افزارِ این تکنولوژی بود که نحوه شستن و استفاده از مواد شیمیایی مختلف را شامل می شد.

تداوم تغییر استانداردهای تمیزی به خوبی در توجه ما به رنگ و تمیزی حلقه دورنی یقه لباس هایمان خلاصه شده است. برای من تاریخ یقه سفید و تکنولوژی های مرتبط با آن نشان دهنده ی نقش کار زن ها در تعریف این است که چه کسی استحقاق پوشییدن یقه سفید دارد، کار غیر قابل مشاهده اما به شدت مرتبط با اجتماع، البته با توسعه صنعت پوشاک و نیز فراگیر شدن تکنولوژی های شستشوی لباس این تفاوت طبقه ای تا اندازه ی زیادی رنگ باخته است.

—————————————

پانویس‌ها:

[1] شاخه ای از پروتستان های مسیحی است که رستگاری را در اجرای عینی دستورات انجیل می دانند، در نیمه دوم قرن بیستم آنچه از این عبارت برداشت می شود بیشتر نوعی بنیادگرایی مسیحی است. این گروه به لحاظ دینی عقایدی غیرتکثرگرایانه و محافظه کارانه دارند. مترجم.

[2] Cleanliness is next to godliness

[3] John Wesley

ـ مقاله Why Feminine Technologies Matter نوشته Judith A. McGaw. این ترجمه از فصل اول کتاب جنسیت و تکنولوژی است که توسط انتشارات دانشگاه جانز هاپکینز در سال 2003 به چاپ رسیده است.

پایان

کلیدواژه ها: تکنولوژی, جودیت مک گوآ, زنان, شستشو, علی تهرانی, نظافت |  Print | نشر مطلب