باراک اوباما اعلام کرد تصمیمش در خصوص اقدام نظامی محدود و موردی علیه حکومت سوریه را گرفته؛ اما اجرای این تصمیم منوط به موافقت کنگره آمریکا است. پیش از این نیز خروج بازرسان سازمان ملل از سوریه، احتمال حمله قریب الوقوع آمریکا و متحدانش را قوت بخشیده بود.

احتمال موافقت کنگره بالا است، ولی حمله احتمالی به تعویق می افتد. دلایل این تعویق می تواند منتظر ماندن برای مشخص شدن نتایج کمیته تحقیق سازمان ملل باشد و یا اینکه آمریکا بتواند متحدین بیشتری برای حمله جمع نماید. همچنین اطلاعات دقیق تری از آرایش قوا به دست آمده و آمادگی ارتش آمریکا برای اجرای موفق حمله افزایش یابد.

اوباما تصریح کرد برخورد نظامی محدود، موردی و کم دامنه است. این حمله تا انتها ادامه پیدا نمی کند؛ اما تجارب قبلی نشان می دهد که عملیات نظامی هر چه قدر هم که محدود باشد باز تبعات غیر منتظره می تواند سرنوشت آن را با آنچه از قبل طراحی و برنامه ریزی شده است، متفاوت سازد. شروع هر جنگی اعم از محدود و یا نامحدود با طرف آغاز کننده است؛ اما ادامه آن دیگر تابع فاکتورهای متعدد خواهد بود.

چگونگی واکنش دولت سوریه نا معلوم است. در سطح کلامی تا کنون به تهدید پرداخته است و از تلویزیون سوریه مرتب تصاویر آمادگی های نظامی از قبیل پرواز هواپیماها، حرکت تانک ها و … نمایش داده می شود؛ ولی به نظر می رسد این اقدامات، جنگ تبلیغاتی با هدف بازدارندگی باشد. پاسخ اسد متناسب با شدت و اندازه عملیات نظامی آمریکا و متحدانش خواهد بود و اگر نتایج حمله تاثیری در تغییر موازنه قوای کنونی در سوریه ایفا نکند، ممکن است حکومت سوریه به واکنش تلافی جویانه مبادرت نورزد. در این صورت برخوردهای غیر مستقیم در میان مدت را در دستور کار انجام خواهد داد.

بررسی تحرکات در منطقه خاورمیانه نشان می دهد که گزینه حمله نظامی آمریکا به سوریه جدی است. روسیه بعد از طرح ماجرای انفجار شیمیایی در سوریه برای اولین بار صریحا دولت سوریه را تبرئه کرد. ولادیمیر پوتین اظهار داشت ادعای حمله شیمیایی از سوی بشار اسد بی اساس است و این حمله اقدامی تحریک آمیز از سوی کسانی بوده که می خواهند مسیر مداخله نظامی خارجی را در سوریه هموار سازند.

پوتین از آمریکا خواست خویشتن داری کند. اسرائیل گنبد آهنی را آماده کرده است تا جلوی حملات موشکی احتمالی سوریه و حزب الله لبنان و حماس را بگیرد. حزب الله ضمن آماده باش کامل اعلام کرده است که واکنشش بستگی به ماهیت و اندازه حمله احتمالی آمریکا خواهد داشت. ایران نیز نماینده ویژه ای به سوریه اعزام داشته و ضمن مخالفت با حمله آمریکا، مرتب هشدار می دهد که تبعات اقدام نظامی فوق فراتر از سوریه بوده و گریبان اسرائیل را می گیرد.

با توجه به این وضعیت می توان پیش بینی کرد حمله نظامی دیگری در منطقه رخ خواهد داد و اگر چه دامنه آن بعید است گسترده شود؛ ولی در عین حال واکنش های متقابل بازیگران منطقه ای و جهانی معلوم نیست و عدم قطعیت بر فضا حاکم است.

حال با فرض اینکه آمریکا و متحدانش حمله محدودی در سطح پرتاب چند روزه موشک های کروز به تاسیسات نظامی و مهم حکومت سوریه را سازمان دهند، تبعات این حمله مورد بررسی قرار می گیرد. البته پیشاپیش لازم به تذکر است تبیین دقیق پیامدها اگر ناممکن نباشد، امر بسیار دشواری است. این نوشته صرفا تلاشی است برای روشن شدن اتفاقاتی که ممکن است رخ بدهد.

پسامدها ارتباط تنگاتنگی با نوع حمله دارد. در این مطلب فرض می شود ابعاد حمله احتمالی محدود بوده و صرفا ماهیت تنبیهی دارد و برکناری اسد و یا دخالت در منازعات داخلی سوریه را دنبال نمی کند.

آغاز فرایند مداخله نظامی خارجی

حمله محدود آمریکا به انتظار دو ساله در سوریه برای مداخله نظامی پایان می دهد. از آغاز کشتار وسیع دولتی و مقاومت مسلحانه بحث مداخله نظامی خارجی مطرح بوده است و این بحث مدافعان و مخالفانی داشته است . تا کنون برایند نظرات اجازه تحقق مداخله نظامی خارجی را نداده است. حال اگر این اتفاق بیفتد امکان ناپذیری این برخورد با توجه به بن بست در سازمان ملل و مخالفت شدید روسیه به صورت عینی باطل می گردد. صرفنظر از هر فرجامی که حمله یاد شده پیدا کند ،موانع پیشروی مداخله نظامی خارجی برداشته می شود و سوریه می تواند آماج حملاتی از این دست در آینده قرار بگیرد. بنابراین از این به بعد جنگ داخلی سوریه بعد خارجی نیز پیدا می کند. تا دیروز فاکتور حمله خارجی یک امکان بود اما بعد از این یک واقعیت است.

موقعیت بشار اسد در قدرت

موقعیت اسد تابعی از شدت و ابعاد حمله خواهد بود. اگر واکنش سوریه در برابر حمله ضعیف باشد، آنگاه موازنه قوا در جنگ داخلی به ضرر اسد به هم می خورد. مخالفان روحیه می گیرند و بر عکس نیروهای ارتش سوریه دچار افت روحیه می شوند. البته اگر واکنش اسد قابل قبول باشد و یا حمله آمریکا دستاورد مشخص و ملموسی پیدا نکند وضعیت معکوس می شود و این بار ارتش سوریه در موضع برتر قرار می گیرد.

آزمون قدرت موشکی سوریه

دولت سوریه به داشتن قدرت دفاعی موشکی و حمله هوایی بالا اشتهار دارد. تا کنون ارزیابی دقیقی از این مزیت وجود نداشته است. حمله احتمالی این فرصت را ایجاد می کند تا به صورت عینی میزان این توانایی در میدان عمل سنجیده شود. آیا ارتش سوریه می تواند ناوهای آمریکایی را از زیر آب هدف قرار دهد؟ دفاع موشکی اش می تواند جلوی اصابت راکت ها را بگیرد؟ دامنه و برد موشک های سوریه تا چه حدودی را می تواند پوشش دهد؟ روشن شدن تکلیف این مسائل تاثیری مهم در پیامدهای حمله نظامی دارد. اگر مزیت های نظامی و موشکی حکومت سوریه از آزمون عملی سربلند بیرون بیایند آنگاه موقعیت اسد در سوریه بهتر می شود. در غیر این صورت موازنه قوا به ضرر وی دگرگون می شود.

افزایش شکاف بین روسیه و آمریکا

حمله آمریکا به تنها پایگاه باقی مانده روسیه، اختلافات روسیه و آمریکا را تشدید خواهد کرد. روسیه از ابتدای جنگ داخلی سوریه با مداخله نظامی مخالف بود و جلوی تصمیمات علیه بشار اسد در شورای امنیت ملی را گرفت. حمله آمریکا به منزله بی اعتنایی به مخالفت های روسیه است. این موضوع باعث می شود تا روسیه حمایت هایش از اسد را افزایش دهد و سطح تنش در روابط دو کشور که بعد از پناه دادن موقت به اسنودن، جاسوس پناهنده آمریکایی تیره شده است، افزایش یابد.

افزایش تحرکات ایران

حمله احتمالی باعث می شود هم سطح فعالیت های ایران در سوریه و حمایت از اسد افزایش یابد و هم جنبه علنی تری پیدا نماید. هزینه های سقوط اسد و پیشروی مخالفین برای جمهوری اسلامی زیاد بوده و قابل تحمل نیست. بنابراین ارسال سلاح و کمک های آموزشی و فنی از سوی ایران افزایش پیدا می کند. اما دور از انتظار است که در مقطع کنونی، ایران رسما و به صورت علنی نیرو به سوریه اعزام نماید و یا مستقیما وارد جنگ با امریکا بشود. اما احتمال می رود در تشدید واکنش های غیر مستقیم و حملات نظامی غیر متقارن فعالیت نماید.

تشدید نا آرامی ها و درگیری های فرقه ای در لبنان

اگر چه حزب الله لبنان اعلام کرده است واکنشش متناسب با اندازه و چگونگی حمله احتمالی خواهد بود. اما احتمال گسترش حضور حزب الله در جنگ داخلی سوریه کم نیست. در این صورت واکنش نیرو های سلفی نیز بیشتر شده و انفجارها و درگیری ها در خاک لبنان افزایش پیدا می نماید. اگر حزب الله حملاتی به اسرائیل انجام دهد آن گاه اسرائیل وارد خاک لبنان شده و مجددا جنگ اسرائیل و لبنان بعد از مدت ها فترت، فعال می شود. این اتفاق شکاف در داخل عرصه سیاسی لبنان را نیز تشدید می نماید.

تاثیر منفی بر روند صلح خاورمیانه

هدف قرار دادن اسرائیل در واکنش تلافی جویانه، اختلاف بین اسرائیل و فلسطینیان را تشدید می کند. از این رو دور جدید گفتگو ها و تحرکات جان کری برای فعال کردن کشتی به گل نشسته مذاکرات صلح متوقف می شود.

افزایش نا کار آمدی سازمان ملل

حمله احتمالی آمریکا خارج از چارچوب سازمان ملل و بدون موافقت شورای امنیت انجام خواهد شد. در این صورت سازمان ملل بیش از پیش در ساماندهی و حل و فصل اختلافات بین المللی ناتوان تر می گردد. همچنین بحران ناکارامدی ساختار حقوق بین الملل و قوانین جهانی بیشتر آشکار می شود. بعد از این دیگر جایی برای نقش آفرینی اخضر ابراهیمی نماینده سازمان ملل در سوریه باقی نمی ماند که اصرار دارد حمله نظامی به سوریه با موافقت سازمان ملل همراه شود.

ریسک تشدید رفتار اسد با مخالفین و مردم سوریه

برخورد نظامی محدود و موردی ممکن است باعث جری تر شدن حکومت سوریه در برخورد با معترضین و نیروهای مستقل شود. حمله احتمالی آمریکا حتی اگر هزینه سنگینی نیز ایجاد نکند، تضمینی وجود نخواهد داشت که حکومت سوریه از بمب شیمیایی علیه مخالفین استفاده نکند. اگر چه هنوز هم به صورت قطعی معلوم نیست که ارتش سوریه از بمب های شیمیایی استفاده کرده باشد، ولی احتمال ارتکاب توسط آن بیشتر از مخالفین است. به احتمال زیاد بشار اسد خواهد کوشید تا فشار خارجی را با افزایش خشونت علیه مردم سوریه جبران نماید.

ریسک انسانی

حمله محدود نظامی هر چه قدر هم کنترل شده باشد و فقط اهداف نظامی را تعقیب نماید باز خالی از خطا و قربانی شدن شهروندان غیر نظامی نیست. به خصوص که دولت سوریه برخی از زندانیان را در پادگان ها نگهداری می کند. ممکن است در جریان این حمله احتمالی برخی از مردم سوریه نیز کشته شوند. البته تعداد آنها زیاد نخواهد بود ولی همین مساله اعتراض برخی از مردم سوریه را بر خواهد انگیخت. البته برخی دیگر نیز از اصل مداخله نظامی امریکا حمایت خواهند کرد.

افزایش فعالیت های ضد آمریکا در منطقه و جهان

اقدام نظامی آمریکا باعث راه افتادن تظاهرات ضد جنگ و تشدید فعالیت جریان های ضد امریکایی در منطقه و جهان می شود. البته بخشی از افکار عمومی نیز از این اقدام دفاع می کند. معلوم نیست برآیند نظرات چه خواهد شد ولی قابل پیش بینی است که فعالیت ها علیه مداخلات دولت آمریکا در روز های پیش رو گسترش پیدا کند. در صورتی که معلوم شود حکومت سوریه نقشی در انفجار های شیمیایی نداشته است آنگاه جو ضد امریکایی در جهان و منطقه افزایش پیدا می کند و نیرو های اطلاعاتی امریکا بیش از گذشته مورد سرزنش و مخالفت قرار می گیرند.

موقعیت داخلی اوباما

اوباما یکی از چهره های شاخص مخالف جنگ عراق در عرصه سیاسی امریکا بود. بخش زیادی از کسانی که به وی رای دادند مخالفت وی با نظامی گری را فاکتوری مثبت در انتخاب شان می دانستند. حال تصمیم وی به مداخله نظامی شکاف بین او و بخشی از پایگاه اجتماعی مدافعش را گسترش می دهد. البته موفقیت اوباما در مهار ریسک های حمله می تواند این شکاف را تا حدی ترمیم نماید. جامعه آمریکا در مورد حمله به سوریه دو قطبی شده است. بر اساس نظر سنجی سی بی اس تنها 44 درصد مردم امریکا موافق این حمله هستند. البته این نظر سنجی قبل از انتشار اسناد دست داشتن دولت سوریه در بمباران شیمیایی حومه دمشق توسط دولت آمریکا بود. در نظر سنجی چند ماه قبل روزنامه واشنگتن پست، بیش از شصت درصد مردم امریکا گفته بودند در صورتی که اسد از بمب شیمیایی استفاده کند باید آمریکا به این کشور حمله کند و جلوی نقض قوانین بین المللی و قربانی شدن انسان ها را بگیرد. در خصوص این نظر سنجی ها باید توجه داشت نوع صورت بندی سئوال ها و طرح مساله مهم است و معمولا جواب ها متاثر از نحوه چینش سئوال ها هستند. اما در کل نگرانی فزاینده ای در داخل خاک آمریکا وجود دارد که این کشور تبدیل به ژاندارم و پلیس دنیا شده و این وضعیت هزینه های غیر ضروری را بر آمریکا تحمیل کرده است.

تحولات آینده نشان خواهد داد تا چه میزان تبعات پیش بینی شده فوق در واقعیت به وقوع می پیوندند.

کلیدواژه ها: آمریکا, جنگ داخلی, حمله نظامی, سوریه, علی افشاری |  Print | نشر مطلب