آیا حسن روحانی خود را در بن‌بست قرار داده است؟ این سوال هنگامی پیش آمد که روحانی خطاب به ایرانیان گفت که بدون هیچگونه عقب‌نشینی از مواضع هسته‌ای ایران، تحریم‌ها را رفع خواهد کرد.

آیا روحانی نباید اثبات کند که ایران به دنبال تولید سلاح هسته‌ای نیست؟ چگونه می‌تواند چنین امری را ثابت کند؟ آیا باید وعده دهد که کل برنامه هسته‌ای ایران را تعطیل خواهد کرد؟ اگر معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای را به عنوان معیار در نظر بگیریم، فعالیت‌های هسته‌ای ایران کاملا قانونی است.

ده سال قبل روحانی برای اثبات حسن نیت ایران در مورد تعلیق غنی‌سازی اورانیوم مذاکره کرد. امروز روحانی حتی چنین امکانی را نیز در اختیار ندارد، زیرا غنی‌سازی اورانیوم تبدیل به نماد مبارزه ایران با «شیطان بزرگ» (آمریکا) شده است.

تصور کنید که روحانی بتواند به توافقی در مورد برنامه هسته‌ای ایران دست پیدا کند. این امر بدین مفهوم نیست که تحریم‌ها به شکل اتوماتیک برچیده خواهد شد. ایران از سال 1979 با شش نوع مختلف تحریم مواجه شده است.

اولین مرحله تحریم‌ها پس از آن صورت گرفت که سفارت آمریکا در تهران اشغال شده و دیپلمات‌های این کشور به گروگان گرفته شدند. بر اساس توافقنامه الجزایر که در سال 1980 امضا شد، راهکاری برای رفع تحریم‌ها ایجاد شد، با این حال چنین اتفاقی رخ نداد زیرا ایران و آمریکا به عنوان طرفین امضا کننده این توافق، هرگز به اعتماد متقابل نرسیدند. وضعیت هنگامی پیچیده‌تر شد که تهران از اعضای حزب‌الله لبنان برای ربودن ده‌ها نفر از شهروندان غربی در لبنان از جمله بیست آمریکایی استفاده کرد.

دومین مرحله از تحریم‌ها در جریان جنگ عراق و ایران اعمال شد و هدف از آن جلوگیری از دستیابی طرفین درگیر به سلاح‌های نظامی بود. با این حال علیرغم خاتمه جنگ در سال 1988 و پذیرش قطعنامه 598 شورای امنیت از طرف ایران، تحریم‌ها برداشته نشد. دلیل آن نیز به شکست ایران و عراق در دستیابی به یک توافق برای اجرای کامل مفاد قطعنامه 598 باز می‌گشت، توافقی که هنوز هم ایجاد نشده است.

سومین دور تحریم‌ها از طرف کشورهای اروپایی و به بهانه فعالیت‌های تروریستی و گروگان‌گیری در خاک اروپا صورت گرفت. بین سال‌های 1979 تا 1993 نزدیک به 127 فعال سیاسی ایرانی در یازده کشور اروپایی به علاوه ترکیه، ترور شدند. در همان زمان، بیش از پنجاه نفر در کشورهای اسپانیا، ایتالیا، فرانسه، بلژیک و آلمان به قتل رسیدند که ایران به دست داشتن در تمامی آنها متهم شد. پس از آن آمریکا نیز تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه ایران را به اجرا گذاشت. علیرغم توقف فعالیت‌های تروریستی ایران در غرب که از زمان ریاست جمهوری محمد خاتمی به بعد محقق شد، هنوز هم تحریم‌ها برچیده نشده‌اند.

مرحله چهارم تحریم‌ها در سال 1992 و در پی احکام صادره از دادگاه جنایی برلین علیه چهار تن از مسوولان ایرانی، از طرف اتحادیه اروپا علیه تهران اعمال شد. دادگاه در آن زمان حکم جلب سید علی خامنه‌ای رهبر، هاشمی رفسنجانی رییس‌جمهور، علی‌اکبر ولایتی وزیر خارجه و علی فلاحیان وزیر اطلاعات ایران را صادر کرد. این حکم دلیل اصلی عدم سفر چهار فرد مزبور به خارج از مرزهای ایران ظرف ربع قرن گذشته بوده است. از نظر تئوری، تنها زمانی می‌توان این تحریم‌ها را لغو کرد که متهمان به دست داشتن در قتل مخالفان کرد و ایرانی در برلین در برابر دادگاه آلمان حاضر شوند.

پنجمین دور از تحریم‌ها در حاشیه برنامه هسته‌ای ایران به تصویب رسید. در این مرحله، شورای امنیت سازمان ملل به نمایندگی از جامعه جهانی، پنج مصوبه شامل تحریم‌های مختلف را علیه ایران به تصویب رساند. این تحریم‌ها نیز تنها هنگامی لغو می‌شوند که دلیل اصلی تصویب آنها حل شود یعنی ایران برنامه هسته‌ای خود را کاملا تعطیل کند.

اما ششمین مرحله تحریم‌ها، مجازات‌هایی است که آمریکا به شکل یک طرفه علیه ایران تصویب کرده است. این تحریم‌ها بر الگوی تحریم لیبی استوار است که در سال 1996 و در زمان ریاست جمهوری بیل کلینتون در کنگره آمریکا تصویب شدند. در ابتدا تحریم‌ها فقط شرکت‌های نفتی را شامل شده بودند ولی به مرور زمان آمریکا نظامی را به تصویب رساند که بر اساس آن شرکت‌های غیر آمریکایی نیز از معامله با ایران منع شدند، بدین ترتیب که این شرکت‌های غیر آمریکایی آزاد بودند که از بین ایران یا آمریکا تنها با یکی همکاری داشته باشند. بدین ترتیب هشت شرکت که با ایران مشغول تجارت بودند از هرگونه فعالیت در بازار آمریکا و سرمایه‌گذاری در این کشور منع شدند. در نتیجه خیلی عجیب است اگر شرکت‌ها بخواهند بازار ایران با یک تریلیون دلار سرمایه در گردش را به بازار آمریکا با 16 تریلیون دلار سرمایه در گردش ترجیح دهند.

علی‌رغم اینکه تصویب تحریم‌ها کاری سهل و آسان است، لغو آنها در اکثر مواقع بسیار دشوار است. برخی از تحریم‌هایی که در زمان جنگ جهانی دوم علیه آلمان، ایتالیا و ژاپن تصویب شدند، هنوز هم پابرجا هستند، به خصوص آن بخشی از تحریم‌ها که به گسترش اسلحه مربوط است. علیرغم فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در بیش از بیست سال قبل، هنوز هم برخی از تحریم‌ها به خصوص در زمینه تکنولوژی علیه روسیه پا بر جا است. به عنوان مثالی دیگر، هنوز هم برخی تحریم‌ها علیه چین به خاطر جنگ کره در سال‌های دهه 50 میلادی برقرار است. نمونه‌های دیگری نیز وجود دارد، مثلا تحریم‌های تصویب شده علیه عراق در فاصله سال‌های 1988 تا 2003 کماکان پا بر جاست.

تصویب تحریم‌ها علیه یک دشمن واقعی یا خیالی به دشواری قابل لغو است. اصولا اعتمادسازی بین دو طرف مدت‌های مدیدی طول می‌کشد و هنوز هم علیرغم گذشت بیش از شش دهه از پایان جنگ جهانی دوم، آمریکا به آن اندازه که به بریتانیا اعتماد دارد، به آلمان ندارد.

حتی اگر در ایران نظامی جدید جایگزین نظام فعلی شود، لغو تحریم‌هایی که سازمان ملل، اتحادیه اروپا و آمریکا علیه ایران تصویب کرده‌اند، دهه‌ها طول خواهد شد و واقعیت این است که برخی از این تحریم‌ها نیز هرگز لغو نخواهند شد.

منبع: ایران در جهان

کلیدواژه ها: امیر طاهری, تحریم, حسن روحانی |  Print | نشر مطلب