اغلب اوقات به آمریکایی‌ها می‌گویم دو راه برای فهمیدن ایران وجود دارد. اولی درک تعصباتی است که آنها نسبت به میهن‌شان دارند؛ میهنی که به تاریخ 5 هزارساله‌ی آن باور دارند. بی‌شک ایرانیان (Persians) در دنیا از نظر افتخارات تاریخی کم نظیر هستند.

راه دیگر توجه کردن به استوانه کورش است؛ استوانه‌ای از خشت پخته که شکلی شبیه به توپ بیس‌بال دارد و یکی از نخستین اعلامیه‌های حقوق بشر در جهان بر روی آن حک است.

این استوانه که اکنون در یک تور 9 ماهه در شهرهای آمریکا نمایش داده می‌شود، داستان امپراتوری پارس‌ها را بازگو می‌کند. همان‌ها که یهودیان و دیگر اقلیت‌های به بردگی گرفته شده را در حدود 2600 سال پیش از اسارت بابلی‌ها آزاد کردند. کورش کبیر به آنها اجازه داد به خانه‌هایشان برگردند و ظاهرا اشیا مقدس‌شان را نیز با سرمایه‌ای که بتوانند عبادتگاه‌هایشان را بازسازی کنند با آنها روانه کرد. استوانه ـ با زبان بابلی و از زبان شاه ـ حکایتگر برپایی نخستین امپراتوری جهان بر پایه رواداری مذهبی، نژادی و زبانی است که یک ایده‌ی انقلابی در زمانه‌ی خود محسوب می‌شود.

من استوانه را در نخستین ایستگاهش در واشینگتن دیدم. از سال 1973 اخبار مربوط به ایران را گزارش کرده‌ام و با خاندان سلطنتی در دوران شاه و با چهار رئیس جمهور در دوران حکومت اسلامی مصاحبه کرده‌ام که یکی از آنها آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر فعلی ایران است. با این حال هرگز به درستی درک نکرده بودم که ایران خود را چگونه می‌پندارد ـ یا به عبارت دیگر چرا سر میز مذاکره اینقدر بدقلق است ـ تا وقتی که استوانه کورش را دیدم. سیاست ایرانی‌ها هرچه که باشد، ایرانی‌ها بر این گمانند که با داشتن قرن‌ها سابقه‌ی آنچنانی در جهان، اکنون هم استحقاق آن را دارند که جایگاه برجسته‌ای در جهان داشته‌ باشند.

استوانه کورش گواهی می‌دهند که زیاد هم دچار بدفهمی نیستند. کردار و پندار کورش، که در عهد عتیق مضبوط است و آخیلوس آن را گزارش کرده و حتی توسط کسانی چون ماکیاولی با شیطنت تفسیر شده، حتی بر تاریخ آمریکا هم تاثیر داشته است. توماس جفرسون که به تهیه پیش‌نویس قانون اساسی آمریکا کمک رساند از کورش‌نامه (Cyropeadia ) که بیوگرافی ناقصی از زندگی کوروش اثر گزنفون شاگرد سقراط بود، الهام گرفته بود.

هری ترومن وقتی در سال 1953 به عنوان فردی که به تاسیس اسرائیل کمک رسانده است معرفی شد، گفت “کمک به تاسیس اسرائیل؟ من کورشم. من کورشم!”

پرشیا که توسط آخرین دودمان پادشاهی‌اش ایران نامیده شد (1) به ندرت الگویی از رواداری بوده است. این تنها حکومت الهی جهان، تقریبا بیش از هر کشور دیگری حکم اعدام را به اجرا درمی‌آورد. البته برای یهودیان و مسیحیان کرسی پارلمانی در نظر می‌گیرد اما پیروان آیین بهایی را به شدت مورد آزار و اذیت قرار می‌دهد. اکنون رژیم اسلامی ایران بجای صدور افکار و ایده‌های درخشان، افراط گرایی را به خارج، خصوصا به سوریه و عراق و لبنان صادر می‌کند.

با این حال، درک استوانه کورش کمک می‌کند که حتی بتوان آنچه را که احتمالا در دولت حسن روحانی، برنده انتخابات 14 ژوئیه و ملقب به شیخ دیپلمات، اتفاق خواهد افتاد گمانه زنی کرد. پیروزی قاطع او کورسوی امیدی را در غرب روشن کرد و از تیرگی مذاکرات به بن‌بست رسیده درباره برنامه هسته‌ای مناقشه‌برانگیز ایران کاست.

در هنگام تبلیغات انتخاباتی، روحانی وعده داد که رویکرد سیاست خارجی ایران را از روش ستیزه‌جویانه‌ی محمود احمدی‌نژاد تغییر خواهد داد. او گفت “من سیاست تعامل و آشتی را دنبال خواهم کرد”. پس از پیروزی‌اش هم وعده داد که “افزایش شفافیت” را در گفتگو با شش قدرت جهانی درباره برنامه هسته‌ای ایران دنبال کند.

روحانی که 16 سال مشاور امنیت ملی بوده است و تنها کسی است توانست با مذاکره به توافقی (موقتی) با غرب درباره برنامه هسته‌ای ایران در سال 2003 دست یابد، خود به تنهایی تصمیم گیر تیم مذاکره کننده ایران نخواهد بود؛ اما بی‌شک تاثیری روادارانه در عرصه عمومی و حتی بر شاید بر رهبر سرسخت ایران خواهد داشت.

اما درک این نکته بسیار مهم است که سیاستمداران ایرانی‌ هر خطی که داشته باشند می‌خواهند بزرگی ملت شان را باز یابند و باور دارند که انرژی هسته‌ای کلید پیشرفت در قرن بیست و یکم است. روحانی هشدار داد “همه باید بدانند که دولت بعدی در دفاع از حق مسلم ملت ایران ذره‌ای عقب نخواهد نشست”.

از این رو، دور تازه مذاکرات که مقامات غربی انتظار دارند که در ماه اوت از سر گرفته شود ممکن است به طرز مشقت باری سخت باشد. ایرانی‌ها همچنان از موقعیت وارثان کورش کبیر مذاکره خواهند کرد. فارغ از اینکه رهبر چه کسی‌ست.

——————————–

پانویس‌ها:

(1) در زمان رضاشاه و احتمالا به دستور خود وی مقرر شد که در تمام مناسبات بین‌المللی، به جاهای واژه‌ی Persia و نامهایی معادل با آن که در زبان‌های دیگر قرن‌ها بود به ایران اطلاق می‌شد، نام Iran بکار رود. این تصمیم که تا امروز هم پابرجاست باعث شد ارتباط تاریخی ایران در امپراتوری ایران باستان که با نام Persia و نام‌های معادل آن در کتاب‌های تاریخی ضبط شده است و توسط بیشتر اقوام و ملت‌ها به عنوان یکی از بزرگترین امپراتوری‌های تاریخ بشر شناخته می‌شود قطع شود. این مساله تا آنجا پیش رفته است که اکنون بیشتر مردم دنیا ارتباط بین Iran و Persia (و طبعا ارتباط بین ایران و Persian Golf که اخیرا مورد توجه و حساسیت ایرانیان قرار گرفته است) را نمی‌دانند. نادرستی این تصمیم بارها توسط برخی از تاریخ‌نگاران، سیاستمداران و روشنفکران ایرانی گوشزد شده است. اشاره‌ای که در این مقاله به تغییر از Persia به Iran می‌شود گواه دیگری‌ست بر این مدعا.

تیتر و لینک‌ها از تهران‌ریویو

این مقاله اول ژوئیه 2013 در هفته‌نامه تایم منتشر شده است.

کلیدواژه ها: ایران, حسن روحانی, رابین رایت, محمود فرجامی, منشور کورش, پرونده هسته‌ای, کورش‌نامه |  Print | نشر مطلب