دقت زيادى لازم است تا نقشه شبه جزيره قطر را ميان آبهاى خليج فارس پيدا كرد. اما اين كشور كوچك با مساحت ١١،٤٩٣ كيلومتر مربع؛ اين روزها به دنبال اهداف بزرگى است. اهدافى كه به يمن قدرت رسانه اى، نفت و گاز و البته فن ديپلماسى و توانایی میانجی گری و بازیگردانی حاكمان آن، در حال تحقق است.

گاز مبنای توسعه قطر

قطر داراى سومين ذخاير گاز بعد از روسيه و ايران است. اين كشور سالانه دهها میلیارد دلار از محل صادرات و فروش نفت و گاز درآمد کسب می کند و این درآمد عظیم، قطر را به پای ثابت سرمایه گذاری در سایر کشورهای جهان به خصوص كشورهاى اروپايى بدل ساخته است. با ركود اقتصادى كشورهاى اروپايى در چند سال اخير، قطرى ها اقدام به سرمايه گذارى در حوزه های مختلفی چون املاک و مستغلات، هتلداری، ورزش، رسانه و … در كشورهاى اروپايى كرده اند. در این چارچوب قطر اقدام به خريد تعدادى از جزاير يونان كرده است و نشريه تلگراف چاپ لندن در ٥ مارس ٢٠١٣ از خريد ٦ جزيره يونانى توسط امير قطر به مبلغ بیش از 11 میلیون دلار خبر داد. تلگراف به نقل از رسانه هاى يونانی نوشت كه “شيخ حمد” امير ٥٦ ساله قطر اين جزاير را براى ٢٤ فرزندش خريدارى مى كند. درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز اکنون نه تنها مبنای توسعه اقتصادی قطر بلکه به منبعی برای کمک به سیاست خارجی کشور تبدیل شده است و قطر با بهره برداری از منابع مالی و ذخایر ارزی کافی اقدام به اعطای کمک های بلاعوض در برخی از مناطق حساس و راهبردی نظیر نوار غزه و مصر بعد از حسنی مبارک کرده است. کمک هایی که در مواردی باعث پیشبرد سریع تر و بهتر سیاست خارجی قطر شده است.

قدرت میانجی گری

ميانجى گرى قطر در حل اختلافات منطقه اى با تکیه بر درآمدهای ارزی و کمک های مالی بلاعوض، اين كشور كوچك را بدل به بازیگری پرتحرک و ريش سفيدى كرده كه گاه قصد دارد در مقابل قدرت های سنتی منطقه نظیر مصر در قضیه اعراب و اسراییل و همچنین عربستان در معادلاتی چون سوریه و لبنان و حتی افغانستان قد علم كند.

ماه گذشته “حامد كرزاى” رييس جمهور افغانستان با سفر به دوحه، اين كشور را به عنوان يك ميانجى براى حل اختلافاتش با طالبان پذيرفت. كارشناسان معتقدند كه قطر در معادلات افغانستان به سختی می تواند جاى کشوری مانند پاكستان را بگیرد اما تاسيس دفتر طالبان در قطر به عنوان محلى براى مذاكرات، نقش قطر را در مذاکرات صلح افغانستان پر رنگ تر از پاکستانی ساخته که مورد اعتماد کابل نیست.

در معادلات درون فلسطینی نیز شیخ حمد امیر قطر قصد دارد تا نقش ميانجى ميان دو گروه فلسطينى فتح و حماس را بازى كند. وى در اجلاس سران عرب که اوايل فروردين ماه امسال در دوحه برگزار شد پیشنهاد کرد تا اجلاسی تحت عنوان ˈاجلاس کوچک سران عربˈ با حضور برخی از رهبران دولت های عربی و با هدف تحقق آشتی ملی در فلسطین در پایتخت مصر برگزار شود. پس از آن “خالد مشعل” رييس دفتر سياسى حماس از اين پيشنهاد امير قطر استقبال كرد و این در حالی است که پس از شروع جنگ داخلی سوریه، خالد مشعل و سایر سران حماس از دمشق راهی دوحه شده و در آنجا مستقر شده اند.

قطر همچنين ميزبان كنفرانس بين المللى حمايت مالى از دارفور سودان در فروردين ماه امسال بوده است. اين كنفرانس با هدف جمع آورى كمك هاى بين المللى براى برقرارى امنيت و رسيدگى به وضع آوارگان اين منطقه تشكيل شد. منطقه دارفور سودان ده سال است كه درگير جنگ داخلى است. نگاهی به مجموعه این میانجی گری ها نشان می دهد که قطر امروزه از میانجی گری به عنوان یک عنصر قدرت ملی خود در معادلات منطقه ای و بین المللی بهره می گیرد.

نقشی که قطر در متحد کردن مخالفان بشار اسد رییس جمهوری سوریه نیز بازی می کند، از همین نوع است. قطر در كنار عربستان و تركيه سه كشورى هستند كه از مخالفان دولت بشار اسد حمايت مى كنند. قطر با ارسال سلاح و حمايت از گروه‌هاى شورشى عزم خود را براى تغيير نظام فعلى سوريه جزم كرده است و به نظر می رسد در میان کشورهای عربی، فعال ترین نقش را علیه حکومت سوریه بازی می کند.

الجزيره؛ عنصر قدرت ملی قطر

امروزه رسانه هاى جمعی قدرتمند، عنصری مهم از قدرت ملى هر كشور هستند. سی.ان.ان و فاکس نیوز برای آمریکایی ها، بی.بی.سی برای انگلیسی ها و الجزيره برای قطری ها مصداق این مفهوم هستند. در گذشته مساحت بزرگتر، جمعيت بيشتر، اقتصاد نیرومندتر و ارتش قدرتمندتر، مبناى يك كشور قدرتمند بودند؛ اما تجربه الجزيره و سایر رسانه های جمعی موفق نشان مى دهد يك رسانه حرفه ای و تاثیرگذار در سطح منطقه ای و جهانی مى تواند يك كشور را حتی با مساحت كم، جمعيت كم و ارتش كوچك، به يك بازيگر فعال در عرصه منطقه ای و حتی بین المللی تبديل كند.

از همین نگاه، كارشناسان معتقدند كه تشکیل و رشد شبكه ماهواره اى الجزيره، انقلابى در نظام رسانه اى منطقه خاورمیانه محسوب مى شود. اين شبكه در سال ١٩٩٦ در شهر دوحه پايتخت قطر تاسيس شد و كار خود را با دریافت سرمایه‌ای به مبلغ ۱۵۰ میلیون دلار از “حمد بن خليفه آل ثانى” امیر قطر آغاز كرد.

“الجزيره”، بعد از وقايع ١١ سپتامبر سال ٢٠٠١ با پخش فيلم هاى سخنرانى “اسامه بن لادن” رهبر القاعده به شهرت رسيد و پس از چند ماه با پوشش خبرى حمله ۲۰۰۱ آمريكا به افغانستان و سپس حمله ٢٠٠٣ آمريكا به عراق، نقش خود را به عنوان يك رسانه معتبر تثبيت كرد. نقش موثر الجزیره در پوشش اخبار چالش های اعراب و اسراییل و سپس پوشش گسترده و به موقع تحولات “بهار عربی”، از نگاه بسیاری الجزیره و به واسطه آن قطر را به قدرت اول رسانه ای در خاورمیانه تبدیل کرده است به گونه ای که الجزيره مدعى است در حال حاضر با ٥٠ ميليون بيننده، با شبكه خبرى بى.بى.سى رقابت مى كند.

اعتراضات مردمى در تونس، در پى خودسوزى يك جوان تونسى (بو عزيزى) براى اولين بار از اين شبكه پخش شد كه اين كار موجب خشم “زين العابدين بن على” رييس جمهور وقت اين كشور و تعطيلى دفتر الجزيره در تونس شد؛ اما اثر رسانه اى شدن اعتراضات و تداوم آن، در نهايت منجر به سقوط دولت “بن على” شد.

پس از آن نيز الجزیره در انقلاب های مصر، يمن و ليبى در صف اول اطلاع رسانى قرار داشت. حالا نیز الجزیره در سوریه و عراق نا آرام، همچنان رسانه نخست جهان عرب به شمار می رود.

نفوذ و قدرت تاثیر گذاری الجزیره در معادلات منطقه ای تا حدی گسترش یافته كه هيلارى كلينتون وزير خارجه اسبق آمريكا در سال ٢٠١١ و در جمع اعضاى کميسيون روابط خارجى سناى آمريکا، شبكه الجزيره را يك رسانه قدرتمند دانست و حتی برخی مقامات اسراییلی، الجزیره را به دلیل نوع پوشش تحولات فلسطینی ـ اسراییلی، مسوول غیر مستقیم برخی حملات ضد اسراییلی عنوان کرده اند.

قدرت نوظهور جهان عرب

رهبری جهان عرب در گذشته ای نه چندان دور؛ نوعی بازی بین مصر، عربستان، عراق و سوریه بود. کشورهایی که از نظر جمعیتی و نیروهای مسلح، بزرگتر و نیرومند تر از سایر اعراب بودند. اما نگاهی به وضعیت کنونی قطر نشان می دهد که بدون برخورداری از سه عامل جمعیت، وسعت و ارتش بزرگ و نیرومند می توان در حد یک قدرت منطقه ای در معادلات حاضر شد و نقش ایفا کرد، مشروط بر آنکه عناصر جدیدی از قدرت همانند اقتصاد قدرتمند، رسانه جمعی حرفه ای و موثر و نیز بازی خوانی دیپلماتیک را جایگزین کمبودهای جمعیتی، نظامی و ارضی کرد.

کلیدواژه ها: الجزیره, قطر, گاز, لادن سلامی, نفت |  Print | نشر مطلب