نه سال از زمانی که بحث “هلال شیعی” توسط ملک عبدالله پادشاه اردن مطرح شد، می گذرد. در سال 2004 میلادی “ملک عبدالله “درباره ظهور یک هلال شیعی ایدئولوژیک از بیروت تا خلیج فارس هشدار داد. پس از آن برخی کشورهای منطقه و نیز قدرت های فرامنطقه ای از افزایش نفوذ شیعیان و طرح هلال شیعی ابراز نگرانی کردند.

طى اين سالها ايران طرح اين مساله را بى اساس و تنها بهانه اى براى محدود كردن فعاليت شيعيان منطقه دانسته است، اما سخنان “قاسم سليمانى” فرمانده نيروى قدس سپاه پاسداران در فروردين ماه امسال نشان از تلاش جمهورى اسلامى براى سامان دادن به اين هلال ايدئولوژيك دارد. به گفته “قاسم سليمانى”، شیعه تبدیل به یک پادگان واحد شده و رهبری واحدی پیدا کرده است و شیعیان، ایران را ام‌القرا می‌دانند.

اين فرمانده ايرانى براين باور است كه “برکه‌ها و دریاچه‌های گسسته به هم پیوند خوردند و شیعه و تشیع در جهان موضوعیت پیدا کرده است”.

به نظر می رسد منظور قاسم سلیمانی از این برکه های گسسته، شیعیانی هستند که در کشورهای مختلف منطقه پراکنده اند و ایران قصد دارد به این گروه های پراکنده به رهبری جمهوری اسلامی، هویت واحدی بدهد. این شیعیان در کشورهایی مانند کویت، بحرین، سوریه، افغانستان، پاکستان، عراق، لبنان، آذربایجان و … پراکنده اند.

قاسم سلیمانی با اشاره به شرایط موجود در عراق معتقد است که در صورت ثبات، عراق تأثیرگذاری مطلوبی بر جهان عرب دارد و صدور انقلاب گاهی کار فرهنگی نیاز دارد و گاهی ایجاد ساختار بسیار مؤثر است.

طى يك دهه گذشته در برخی کشورهاى خاورميانه شیعیان تنها در قالب طرح ايده و عقايد خود اجازه خودنمایی پیدا کرده اند؛ اما در عراق این فرصت را داشته اند که در قالب دولت ظاهر شوند. بعد از سقوط صدام، شیعیان به دلیل اینکه دارای اکثریت بودند، توانستند مناصب بالای حکومتی را بگیرند. در واقع قدرت شيعه در عراق برآيند برترى جمعيتى و عددى شيعيان و برترى آنها در نظام پارلمانى مبتنى بر راى انتخابات و راى گيرى است. ایران نیز از این فرصت برای توسعه نفوذ خود استفاده کرده است. این توسعه نفوذ در بخش های گوناگون صورت گرفته و از بالاترین رده های حکومتی تا گروه های کوچک شبه نظامی را در بر مى گيرد.

نفوذ ایران در دولت و کابینه عراق

در حال حاضر سمت نخست وزیری به عنوان بالاترین پست سیاسی در عراق، در اختیار شیعیان است. “نوری المالکی” نخست وزیر شیعه عراق که با حمایت ایران به این سمت رسید، از سال 2006 در این مقام عهده دار مسئولیت است. شمار زیادی از وزرا نیز شیعه هستند. از میان وزارتخانه ها، وزارت نفت به عنوان یکی از کلیدی ترین وزارتخانه های عراق در اختیار شیعیانو وزیر آن “عبد الکریم لعیبی” است. پیش از آن نیز “حسین شهرستانی” که از خانواده های برجسته و پر نفوذ شیعه و ایرانی تبار بود، این سمت را برعهده داشت. حسین شهرستانی هم اکنون معاون نخست وزیر است.

از جمله وزارت خانه های دیگری که در دست شیعیان است، وزارت آموزش عالی عراق است که ریاست آن بر عهده “علی الاديب” معاون ارشد “حزب الدعوه” و یکی از شناخته شده ترین سیاستمداران شیعه قرار دارد.

“علی دباغ” سخنگوی دولت و “خضیر خضایی” معاون رییس جمهور نیز شیعه هستند. هم چنین در ساختار قدرت در عراق مشاورانی وجود دارند که به اندازه وزرا یا بیشتر از آنها دارای قدرت هستند. از جمله دو مشاور شیعی نخست وزیر یعنی “علی الموسوی” و “حسن السنید” كه ايران با آنها نيز از روابط خوبى برخوردار است.

از طرف دیگر از آنجا که نخست وزیر فرمانده کل نیروهای مسلح و نیز رییس سرويس های اطلاعاتی و امنیتی به شمار می رود، ایران از طریق نخست وزیر شیعه در عمل در این نیروها نیز نفوذ دارد. بویژه آنکه مخالفان حکومت عراق معتقدند بخش قابل ملاحظه ای از نیروهای اطلاعاتی و امنیتی عراق از کادرهای احزاب شیعه نزدیک به ایران هستند.

نفوذ ایران در بین احزاب اصلی و اکثريت پارلمانی

در عراق نظام پارلمانی حاکم است و حزب یا احزاب دارای اکثریت در پارلمان، تشكيل دهنده هیات رییسه پارلمان و کابینه هستند. اکثریت جمعیت عراق شیعه است و عمده احزاب شیعه به ایران به عنوان متحد سنتی خود نگاه می کنند و همین امر باعث تشدید نفوذ ایران در عراق شده است.

یکی از متحدین سنتی ایران در بین شیعیان عراق، حزب شیعی “مجلس اعلا” است که زمانی بزرگترین و قدرتمندترین حزب شیعه عراق به حساب می آمد. مجلس اعلا در سال ١٣٦١ با هدف سرنگونى صدام و توسط تعدادى از روحانيون و سياستمداران عراقى ساكن ايران تاسيس شد. پس از سقوط صدام اين گروه در قالب حزب سياسى به كار خود ادامه داد و در حال حاضر به عنوان يكى از احزاب كليدى عراق در ساختار حكومتى مشارکت دارد. “عادل عبدالمهدی ” معاون سابق رییس جمهور، معاون و از کادرهای باسابقه مجلس اعلا است. رياست مجلس اعلا نیز بر عهده “عمار حكيم” است كه روابط سنتى خانواده حكيم با ايران را حفظ كرده است. این حزب و متحدانش در انتخابات اخیر شوراهای استانی با عنوان “ائتلاف شهروند” شرکت داشتند.

حزب الدعوه

حزب الدعوه هم اکنون قدرتمندترین حزب عراق است و از سال 2006 سمت نخست وزیری به عنوان مهمترین سمت سیاسی عراق در اختیار این حزب و رییس آن نوری المالکی است. حزب الدعوه همچنین رهبری ائتلاف دولت قانون را بر عهده داشته است. پس از آخرین انتخابات پارلمانی در سال 2010 در حالی که انتظار می رفت نوری المالکی و حزب الدعوه نخست وزیرى را از دست بدهند با فشار ایران و در پی توافق غیر منتظره جریان مقتدی صدر با حزب الدعوه بار دیگر دولت با محوریت این حزب تشکیل شد.

جريان صدر

سومین جریان شیعی نزدیک به ایران، جریان مقتدی صدر است. جریان صدر که در ابتدا دارای تمایلات ایرانی ستیزی بود، بعدها به دلیل نیازمندی های راهبردی به سوی ایران گرایش پیدا کرد و حتی مقتدی صدر رهبر آن در شهر قم ایران مقیم شد.

ایران همچنین از روابط همزمانی با گروه های کم نفوذتر شیعه برخوردار است. کنگره ملی عراق متشکل از شیعیان سکولار و برخی سیاستمداران غیر مذهبی به رهبری “احمد چلبی” از این جمله است. در مجموع، ایران به واسطه نفوذ در بین این گروه ها و احزاب که دارای اکثریت در پارلمان هستند، در پارلمان عراق نیز نفوذى جدى دارد.

نفوذ ایران بین گروههای شبه نظامی

بخش دیگری از نفوذ ایران در بین گروه های شبه نظامی شیعی خارج از نیروهای مسلح رسمی عراق است؛ گر چه جمهوری اسلامی نفوذ خود در بین گروههای شبه نظامی خارج از ارتش عراق را منکر می شود، اما این گروه ها در عمل در راستای اهداف جمهوری اسلامی گام بر می دارند.

از جمله مهمترین، بزرگترین و نخستین گروه‌های شبه نظامی شیعه عراق، “جیش المهدی” است که از سوی مقتدی صدر تشکل شد. جیش المهدی مدعی بوده و هست که می خواهد انتقام شیعیانِ تحت تعقیبِ سنی ها را بگیرد و از آنها محافظت کند. این گروه توسط نزدیکان مقتدی صدر، در سال اول بعد از ورود نیروهای آمریکایی پا به صحنۀ عراق گذاشت و شروع به مبارزه علیه نیروهای آمریکایی کرد. وقتی حمله ها به شیعیان افزایش یافت، جیش المهدی ابتدا با حمله های هدفمند و بعد با حمله های عمومی به برخی ازسنی ها واکنش نشان داد.

“عصائب اهل حق” گروه دیگر نظامی شیعه در عراق است که نزدیک به ایران تلقی می شود. این گروه که از ارتش المهدی به رهبری مقتدی صدر جدا شده، در سالهای حضور نیروهای آمریکایی در عراق بیشترین حمله ها را به این نیروها داشت. این گروه رابطه نزدیکی با ایران دارد و رهبر آن “قیس خزعلی” مدتی به ایران پناهنده شده بود. گفته می شود وی در حال حاضر به عراق بازگشته و در حال ایجاد تغییرات در ساختار گروه خود است تا بتواند جایگاه سیاسی در این کشور کسب کند.

یکی دیگر از گروه های شبه نظامی نزدیک به ایران، “جيش المختار” است. رهبران اين گروه شبه نظامى تازه تاسیس معتقدند كه براى كمك به دولت نورى المالكى در مقابل اشكال تراشى هاى سنى ها، فعاليت مى كنند. اين گروه همچنين مدعى است حکومت مرکزی را در مبارزه با فساد و رویارویی با گروهک‌های تروریستی و القاعده و آنچه ارتش آزاد عراق نامیده می‌شود، همراهی خواهد کرد. فرمانده ارتش مختار، تظاهرکنندگان مخالف نوری المالکی را نیز به سرکوب تهدید کرده است.

گفته می شود برخی از عملیاتی که ضد “سازمان مجاهدین خلق” در خاک عراق صورت می گیرد، توسط این گروه سازماندهی می شود؛ اما دولت عراق و جمهوری اسلامی داشتن ارتباط با این گروه شبه نظامی را منکر می شوند.

سپاه بدر نیز که اکنون خود را یک جریان سیاسی می داند، پیش از سقوط حکومت صدام حسین یک سازمان مسلح شیعی زیر نظر سپاه پاسداران ایران بود. نیروهای بدر از سوی «سید محمد باقر حکیم» رییس وقت مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق تأسیس شد و به صورت شاخه نظامی مجلس درآمد.

ایران همچنین بین برخی گروه های مرجع شیعه همانند سران عشایر، ائمه جمعه مساجد معروف شیعیان در بغداد، کربلا، نجف، بصره و دیگر شهرهای شیعه نشین عراق و نیز در بین برخی مراجع تقلید نفوذ و جایگاه دارد که به توسعه عمومى نفوذ ایران در عراق کمک می کند.

بررسی چنین ابعادی از نفوذ ایران در ساختارهای رسمی و غیر رسمی عراق بعد از سقوط حکومت صدام حسین نشانگر آن است که ادعای مخالفان جمهورى اسلامى ایران مبنی برتلاش تهران برای ایجاد هلال شیعی و نیز اظهارات مسئولان ایرانی از جمله فرمانده نیروی قدس مبنی بر توسعه ژئوپلتیک شیعه چندان عاری از واقعیت نیست.

کلیدواژه ها: ایران, شیعیان, عراق, لادن سلامی, هلال شیعی |  Print | نشر مطلب