سنى ها كه پس از تاسیس کشورعراق برای مدت ۸۳ سال (٢٠٠٣-١٩۲۰) حاكم بلامنازع این کشور بودند، ده سال است که از نقض حقوق سياسى ـ اجتماعى خود از سوی حاکمان شیعه عراق، شکوه و گلایه می کنند .سهم این اقليت ٢٠ درصدى از سمت ها و پست هاى كليدى چقدر است و این سهم در آينده تا چه حد قابل تغییر است؟ وضعیت آنها نسبت به شیعیان و کردها در داخل عراق چگونه است و حامیان و مخالفان منطقه ای و بین المللی سنی ها، چه کشورهایی هستند و چرا؟

سهم سنى‌ها از قدرت

از زمان تاسیس عراق در ۱۹۲۰ تا سقوط دولت صدام حسین در سال ٢٠٠٣، سنى ها همواره پست هاى كليدى عراق را در دست داشتند. بعد از تاسیس عراق، تمامی پادشاهان و رؤساى جمهور این کشور سنی مذهب بودند. ملك فيصل، ملك غازى، ملك فيصل دوم، عبدالكريم قاسم، عبد السلام عارف، عبد الرحمن عارف، حسن البكر و صدام حسين .

پس از سقوط حکومت صدام حسین در سال ۲۰۰۳ این نوع از ساختار قدرت در عراق تغییر کرد. سنی ها پس از شیعیان و کردها قرار گرفتند و سهم کمتری از قدرت و حکومت پیدا کردند .

هم اکنون بر اساس يك توافق سياسى، نخست وزير به عنوان رییس هیات وزیران و مهم‌ترین سمت سیاسی کشور از میان شیعیان انتخاب می شود. (نورى المالكى نخست وزیر کنونی است). رييس جمهور به عنوان دومین سمت مهم کشور در 10 سال گذشته به کردها واگذار شده است. (جلال طالبانى هم اکنون رییس جمهور عراق است). پس از این دو سمت مهم، سومین پست یعنی ریاست مجلس به سنى ها واگذار شده است و هم اکنون “اسامه النجيفى” رییس مجلس عراق است .سمت های معاونت هر يك از اين سه مقام ارشد نیز، معمولا بين سیاستمداران شیعه، کرد و سنی تقسيم مى شود.

سنى ها به اين سيستم از تقسیم قدرت اعتراض دارند. آنها معتقدند نخست وزير فعلى به شكل خود رأى و ديكتاتور گونه اى حكومت را اداره مى كند. به عقيده آنها، شيعيان حاضر در دولت از جمله نورى المالكى با ايجاد اتهاماتى به مقامات سنى، قصد حذف آنها از دايره قدرت را دارند. از آن جمله، اتهاماتى كه به “طارق الهاشمی” معاون رئيس جمهور عراق در مورد دست داشتن در عمليات تروريستى وارد شده است. “طارق الهاشمى” معاون سنى مذهب رييس جمهور، به اتهام دست داشتن در حمله تروريستى علیه پارلمان، به اعدام محكوم شده است. وى در حال حاضر تحت تعقيب است و در خارج از عراق به سر مى برد .

مورد ديگری که سنی ها به آن استناد می کنند، حكم بازداشتى است كه براى “رافع العيساوى” وزير دارايى و از مسئولان ارشد “فهرست العراقيه” به جرم تحريك به اقدامات تروريستى و خشونت آميز صادر شده است. برخى از منابع وى را بانی و سازمان دهنده اصلى تظاهرات متعدد ضد دولتى در شهرهاى سنى نشين مانند الانبار و فلوجه مى دانند. تظاهراتى كه سنى ها در آن به اقدامات تبعيض آميز دولت مالكى عليه خود، اعتراض دارند. این در حالی است که “اسامه النجيفى” رييس مجلس عراق نيز از تظاهراتى كه در شهرهاى مختلف سنى نشين عراق برگزار مى شود، حمايت كرده و از نخست وزير خواسته است تا به در خواست سنى ها براى رفع تبعيض، تن در دهد. وى هم چنين به مالكى نسبت به استفاده از زور براى پايان دادن به تظاهرات هشدار داده است .

حاميان و مخالفان بين المللى سنى هاى عراق

سنی ها در کنار رقابت با شیعیان و کردها در درون عراق، در سطح منطقه ای هم موافقان و مخالفانی دارند .

تركيه از حاميان اصلى سنى هاى عراق است. بين سه جامعه شيعه، سنى و كرد عراق، تركيه به سنى ها بیش از شیعیان و کردها نزديكتر است. تركيه به دليل مشكلاتى كه با كردهاى خود در جنوب و جنوب شرقى تركيه دارد، متحد راهبردى كردهاى عراق به شمار نمى رود؛ اما سنى ها هم به دلايل تاريخي (روابط بغداد ـ استانبول در دوره عثمانى) و هم به دلايل سياست های راهبردى ترکیه در خاورمیانه، بيشتر از كردها و شيعيان به تركيه نزديك هستند. در تظاهرات اخير در شهرهاى سنى نشين عراق نیز سنی ها با در دست گرفتن عكسهايى از رجب طیب اردوغان نخست وزير تركيه رضايت خود را از سياستهاى تركيه در عراق نشان دادند.

عربستان نیز به عنوان یک کشور عرب سنى، پشتيبانى براى سنى هاى عراق است. رياض در نزاع كردها و عربهای عراق از عربها و در نزاع شيعيان و سنى ها از سنى ها حمايت مى كند. عربستان همچنین در راستاى يك سياست كلى به طور خاص نگران گسترش نفوذ ايران در كشورهاي عربى از جمله عراق است. چنین وضعیتی روابط رياض با دولت نورى المالكى را بيش از پیش تیره و سرد كرده است. از ديد عربستان بر هم خوردن موازنه فعلى قدرت در عراق، زمينه را براى سهم گيرى بيشتر سنى ها فراهم مى كند.

آمریکا به عنوان عامل اصلی در سرنگونی صدام و حکومت سنی ها، از دیدگاه سنی های عراق یک بازیگر مثبت دیده نمی شود. حمله سال ٢٠٠٣ آمريكا به عراق باعث سقوط چند دهه حكومت سنى ها در کشور عراق شد. سنى هاى طرفدار صدام حسين، آمريكا را عامل سرنگونى مى دانند و به شدت با آن مخالف هستند. سنى هايى نیز که طرفدار صدام حسین نیستند، چون به سهم سنی ها در ساختار قدرت نسبت به سهم شيعه ها و كردها ناراضى هستند، عمدتا ديدى انتقادى به آمريكا دارند.

از طرف دیگر برآيند نظام دموكراتيك در عراق، حكومت مبتنى بر اكثريت شيعه است و سياست رسمى آمريكا نیز نمى تواند مخالفت با چنين حكومتى و برترى اكثريت شيعه در ساختار حكومت باشد. به اين دليل آمريكا ترجيح مى دهد كه حكومت عراق با حضور شيعيان سكولار، سنى ها و كردها تشكيل شود.

در مورد ايران نيز عمده سنی های عراق نگاه مثبتى به نقش ایران در معادلات عراق ندارند. ايران به عنوان بزرگترين كشور شيعى از شيعيان عراق حمايت مى كند و با توجه به چالش شيعه و سنى در عراق، سنى ها از نقش ايران در عراق ناراضى هستند. جلال طالبانى رييس جمهورى عراق هفت سال پيش در مصاحبه با “ديلى تلگراف” چاپ لندن مدعى شد كه سنى هاى عراق ديگر نيروهاى ائتلاف را دشمن خود نمى دانند و ايران را يك خطر براى خود مى دانند .

مجموع این معادلات موید این امر است که سنی ها تا آینده ای قابل پیش بینی از موقعیت خود در حکومت عراق ناراضی خواهند بود. آنها از هر اهرمی برای تقویت خود و تضعیف قدرت شیعیان و کردها استقبال می کنند. اهرمی که دموکراتیک ترین روش آن، جایگزین کردن “توافق و سازش سیاسی” به جای “نظام اکثریتی حاصل از رای مردم” است. غیر دموکرات ترین آن نیز می تواند امید برخی سنی های غیر دموکرات به یک کودتای نظامی علیه حکومت موجود و بازگرداندن سنی ها به قدرت در بغداد باشد.

کلیدواژه ها: اهل سنت, حکومت, عراق, قدرت, لادن سلامی |  Print | نشر مطلب