دو وليعهد كهنسال عربستان (سلطان بن عبد العزيز و نايف بن عبدالعزيز) در دو سال و به فاصله ٨ ماه فوت كردند. ملک عبد الله، پادشاه نیزگرفتار ضعف و بیماری‌های کهنسالی است. چنین وضعیتی احتمال تغییرات مجدد در راس ساختار قدرت عربستان را نزدیک کرده است. تغییراتی که تابع یک نظم ویژه “قبیله ـ دولت” است.

در عربستان برخلاف اغلب پادشاهى ها كه قدرت از پدر به پسر منتقل می شود، جابجايى قدرت بين برادران (پسران ملک عبدالعزیز بن عبدالرحمان آل سعود موسس عربستان ) و به ترتيب سن صورت مى گيرد. کهنسال بودن این برادران موجب شده كه اين تغييرات در نظام حكومتى عربستان در مدت زمانهاى نامشخص و بعضا حتی چند ماهه صورت گيرد.

“ملك عبدالله بن عبد العزيز” پادشاه عربستان

“ملك عبد الله بن عبد العزيز” پادشاه عربستان، 89 ساله و دهمين فرزند “عبدالعزيز” و ششمين پادشاه عربستان از زمان در دست گرفتن قدرت توسط آل سعود در سال ١٩٣٢ است. ملک عبدالله که از اوت ٢٠٠٥ و بعد از مرگ “ملك فهد” تاكنون براى ٨ سال پادشاه بزرگترین صادر کننده نفت جهان بوده، اين روزها با بيمارى و كهولت سن روبرو است.

درگذشت احتمالى پادشاه کهنسال عربستان که سعودی ها او را نه پادشاه بلکه “خادم حرمین شریفین” می نامند، مى تواند باعث تغيراتی در راس ساختار قدرت عربستان شود. اما این تغییرات نه آن قدر اساسی است که باعث تغییرات ماهوی در راس ساختار قدرت شود و نه این قدر کم اهمیت که تشریفاتی باشد؛ زیرا می تواند باعث نزدیکتر شدن نسل برادرزاده ها به راس قدرت شود. آنچه که نزدیکی این تغییرات را محتمل تر کرده است، بستری بودن متوالی پادشاه در بيمارستان و حضور اندک وی در مراسم رسمى است، موضوعی که باعث اداره واقعی کشور از سوی “امير سلمان” وليعهد شده است.

“سلمان بن عبدالعزيز” وليعهد

امیر سلمان را می توان حاکم غیر رسمی عربستان در شرایط کنونی دانست. با غیبت های پادشاه در عرصه های رسمی، هم مسئولان رده های پایین تر عربستان و هم سران و رهبران سایر کشورها، حاکمیت امیر سلمان را پذیرفته شده و قطعی فرض می کنند.

امیر سلمان بيست و پنجمين پسر عبدالعزيز، موسس حكومت آل سعود و برادر تنى “ملك فهد” پادشاه پيشين عربستان و برادر ناتنى “ملك عبدالله” است. وی بعد از مرگ “امير نايف” در خرداد ماه گذشته، جانشين وی در مقام ولیعهدی شد. سلمان كه پيش از آن براى ٥٠ سال حاكم رياض پايتخت عربستان بوده، هم اکنون همزمان با وليعهدی، معاون اول نخست وزير است. (ملك عبدالله پادشاه، شخصا نخست وزير و رييس كابينه محسوب مى شود). امیر سلمان همچنین هشت ماه قبل و پیش از آنکه ولیعهد شود، پس از مرگ امیرسلطان به عنوان وزير دفاع منصوب شد كه اين سمت را همزمان با ولیعهدی حفظ کرده است. پیش بینی می شود نشستن امیر سلمان در مقام پادشاهی بعد از ملک عبد الله بدون چالشی خاص اتفاق بیفتد. اگر او پادشاه شود، شانس اول ولیعهدی، امیر مقرن برادر دیگرش است.

“مقرن بن عبد العزيز” معاون دوم نخست وزير

سمت رسمی “امیر مقرن”، مشاور خاص پادشاه و معاون دوم نخست وزیر است. این یعنی اینکه او حالا سومین نفر در سلسله مراتب قدرت بعد از پادشاه و امیر سلمان است. “مقرن بن عبد العزيز” ٧٠ ساله و كوچك ترين فرزند زنده عبدالعزيز است. امیر مقرن نسبت به برادرهاى بزرگتر خود از وضعيت جسمى مناسبترى برخوردار است و با توجه به وخامت حال پادشاه و كهولت سن وليعهد، به جايگاه بالاترى چشم دوخته است. برخی مخالفانش می گویند او تك فرزند و از يك مادر يمنى است. حربه اى براى ضربه زدن به او در نظامی که برخی بر این باورندکه پادشاه آينده بايد از یک مادر عربستانی باشد. صحت و سقم این شایعه معلوم نیست، اما مقرن از حمايت بالای ملك عبدالله برخوردار است. در حالی که برخی تحلیلگران، عزل امیر مقرن از رياست استخبارات (سرویس اطلاعاتی و امنیتی عربستان) در تابستان گذشته را نشانه حذف كامل مقرن از مناصب ارشد حكومتى می دانستند، اما انتصاب وى به مقام معاون دومى نخست وزير، تحليلگران را غافلگير كرد. اگر تغییر و تحول خاصی پیش از مرگ ملک عبد الله در ساختار قدرت عربستان رخ ندهد، امیر مقرن شانس اول ولیعهدی است. اما پس از سه نفر اصلی یعنی ملک عبد الله به عنوان پادشاه، امیر سلمان به عنوان ولیعهد و امیر مقرن به عنوان معاون دوم نخست وزیر، باید سایر قدرتمندان آل سعود را نه از بین فرزندان عبدالعزیز بلکه در بین نوه های وی جستجو کرد. می توان مهمترین سمت و پستی را که در اختیار یکی از نوه های عبدالعزیز قرار دارد وزارت کشور دانست که در اختیار محمد بن نایف است.

محمد بن نايف وزير كشور

“محمد بن نايف” اداره کننده واقعی وزارت کشور در دست کم 10 سال گذشته بوده است. محمد بن نایف در نوامبر ٢٠١٢ به جاى “احمد بن عبد العزيز” برادر پادشاه به عنوان وزير كشور منصوب شد. رویدادی که از نظرکنار گذاشتن یک فرزند عبدالعزیز و گماردن یکی از نوه های او در همان سمت بی سابقه بوده است.

امیر محمد كه فرزند “نايف بن عبدالعزيز” وليعهد و وزير كشور متوفى سعودى است، از سال ١٩٩٩ تا زمان مرگ پدرش معاون وزير كشور در امور امنيتى بود. در دوره اى كه نايف وزير كشور بود، محمد به عنوان معاون امنيتى يكى از چهار وزارتخانه كليدى در عربستان (وزارت كشور، دفاع، خارجه و نفت) مسوول اصلی تامین امنیت داخلی عربستان بوده است. وی مسئوليتهاى فراوانى از جمله عمليات تعقيب القاعده را از سال ۲۰۰۳ ميلادي رهبري كرده است، عملياتی که در پي اقدامات خونين القاعده درسالهاي ۲۰۰۳ تا ۲۰۰۶ ميلادي آغاز شد. امیر محمد بارها هدف سوء قصد قرار گرفته اما هر بار به نوعى جان سالم به در برده است. وی از شانس ارتقای بیشتری در سلسله مراتب قدرت برخوردار است.

سعود الفيصل وزير امور خارجه

سعود الفيصل بن عبدالعزيز ٧٣ ساله از سال ١٩٧٥ و نزدیک به چهار دهه کامل وزير امور خارجه عربستان بوده است. سعود الفیصل اولین نوه عبدالعزیز بود که سمت کلیدی وزارت خارجه را برعهده گرفت. او فرزند ملک فیصل پادشاه دهه 1960 سعودی ها است. بیماری و ضعف جسمانی سعود الفیصل در ماههاى اخير باعث شده كه قادر به حضور در مراسم رسمى نباشد و به جاى وی “عبد العزيز بن عبد الله” معاون وزیر خارجه (پسر پادشاه) در بسیاری از محافل بین المللی و دیپلماتیک حاضر شود. از عبد العزيز بن عبدالله به عنوان شانس جدی جانشینی سعود الفيصل، ياد مى شود. اما هنوز معلوم نیست سعود الفیصل چه زمانی سمت خود را ترک خواهد کرد.

امیر متعب بن عبد الله رییس گارد ملی

امیر متعب بن عبدالله پسر بزرگ پادشاه کنونی است. او رییس گارد ملی، یکی از نیروهای مسلح عربستان است که پدرش موسس این یگان به شمار می رود. امیر متعب در شرایط کنونی خود را بسیار به امیر سلمان ولیعهد نزدیک نشان می دهد. بعد از مرگ پدرش یعنی ملک عبدالله بعید است ریاست و فرماندهی گارد ملی از امیر متعب گرفته شود.

بندر بن سلطان رییس سرویس های اطلاعاتی و امنیتی

بندر بن سلطان از سال گذشته تاکنون رییس استخبارات یا همان سرویس های اطلاعاتی و امنیتی عربستان است. او سال ها سفیر عربستان در آمریکا بوده و از روابطی سطح بالا با مسئولان آمریکایی برخوردار است. بندر بن سلطان در مراسم عمومی خیلی اندک و بر حسب مورد ظاهر می شود. قرار گرفتن وی در ریاست استخبارات می تواند نشانه ای از استراتژی کلان عربستانی ها برای ایفای نقش جدی تر و پر تحرک تر در سوریه و عراق باشد، دو کشوری که عربستان برای تغییر حکومت در آنها تلاش می کند. به نظر نمی رسد امیر سلمان در ابتدای رسیدن به مقام پادشاهی در صدد تضعیف موقعیت بندر بن سلطان در راس سرویس های اطلاعاتی و امنیتی عربستان برآید.

خالد بن سلطان معاون وزیر دفاع

خالد بن سلطان ٦٢ ساله معاون وزير دفاع و فرزند “سلطان بن عبدالعزيز” وليعهد متوفى عربستان است. وى زمان حمله عراق به كويت در سال ١٩٩٠ فرمانده كل نيروهاى مشترك اعراب بود و از سال ٢٠٠١ به سمت معاون وزير دفاع منصوب شد. خالد بن سلطان هم اکنون نیز معاون امیر سلمان است که علاوه بر وزیر دفاع، ولیعهد نیز هست. اگر امیر سلمان پادشاه شود، شانس خالد بن سلطان برای وزیر دفاع شدن بالا ارزیابی می شود.

پیش بینی تغییرات آرام، بدون تنش و تدریجی

به نظر مى رسد پادشاه عربستان قصد دارد به مرور نسل دوم را وارد مناصب مهم حكومتى كند و تا حدودی این کار را در زمان حیات خود انجام می دهد. انتقال قدرت از فرزندان ملک عبدالعزیز موسس عربستان به نوه های وی بسيار آرام، تدریجی و بدون تنش و توام با احتياط در حال انجام است. مخالفان آل سعود از جمله حکومت جمهوری اسلامی ایران و رسانه های دولتی آن در سال های اخیر همواره سعى کرده اند وانمود كنند كه اين انتقال قدرت همراه با اختلافات و تنش هاى زيادى است. رسانه های نزدیک به حکومت ایران حتی به کرات خبر از مرگ ملك عبدالله يا سعود الفيصل داده اند که کمی بعد نادرست بودن این خبرها آشکار شده است.

به نظر می رسد حتی اگر اختلاف در داخل سيستم پادشاهى براى تعيين پادشاه، وليعهد و پست هاى كليدى وجود داشته باشد، اين اختلافات عموما در سطح درون خاندانی، کنترل و مدیریت می شود و رسانه ای و علنی نمی شود. پس از درگذشت احتمالی ملک عبد الله نیز احتمال تغییرات آرام در راس ساختار قدرت عربستان و انتقال قدرت به امیر سلمان و چینش مجدد سمت های کلیدی بر اساس نگرش های خاص پادشاه جدید و مکانیزم تقسیم قدرت درون خانوادگی محتمل ترین گزینه به نظر می رسد.

کلیدواژه ها: آل سعود, پادشاهی, عربستان, قدرت, لادن سلامی |  Print | نشر مطلب