در آستانه انعقاد کنفرانس سران عرب و اندکی پس از انتخاب غسان هیتو به عنوان نخستین رییس دولت موقت سوریه، معاذ الخطیب رهبر شورای ملی اپوزیسیون سوریه در اقدامی غیر منتظره از مقام خود استعفا داد. در بیانیه‌ای که وی در صفحه فیس‌بوک خود منتشر کرد، گفت که دلیل این استعفا به ناامیدی‌اش از جامعه بین‌الملل و سهل‌انگاری در حمایت از ملت سوریه باز می‌گردد که از دو سال قبل توسط نظام بشار اسد در حال قلع و قمع است. الخطیب در بیانیه خود تاکید کرد که از مقامش استعفا می‌دهد تا با آزادی بیشتر و بدون قید و بند و فشار به فعالیت ادامه دهد و اینگونه به نظر می‌رسد که از طرف دیگر جریان‌ها در ائتلاف اپوزیسیون سوریه تحت فشار قرار گرفته است.

برای کسانی که از پشت پرده شورای ملی اپوزیسیون سوریه اطلاع دارند این استعفا غیر قابل پیش‌بینی نبود؛ اما چیزی که غیر منتظره بود به زمان‌بندی استعفا باز می‌گردد؛ گویی الخطیب قصد داشت ضربه‌ای سنگین به شورای ملی بزند.

شورای ملی سوریه در آستانه تحویل گرفتن کرسی سوریه در اتحادیه عرب و مشارکت در کنفرانس دوحه بود و انتظار می‌رفت از طرف اتحادیه عرب به شکل کامل به رسمیت شناخته شده و تنها نماینده قانونی ملت سوریه باشد. ممکن است دلیل استعفای الخطیب در این برهه حساس، همان دلیلی باشد که باعث شکست وی در رهبری ائتلاف ملی شده است.

معاذ الخطیب مدرک مهندسی داشته و استاد علوم سیاسی و از طبقه‌ای مرفه و دمشقی است. به شکل سنتی، اهالی دمشق و حلب همواره جزو حامیان حکومت بوده‌اند، چرا که لازمه منافع اقتصادی و تجاری آنها وجود استقرار و ثبات سیاسی بوده است. به همین دلیل این نکته قابل توجه بود که دمشق به عنوان پایتخت و حلب به عنوان مرکز اقتصادی سوریه بسیار دیرهنگام به روند انقلاب پیوستند.

معاذ الخطیب که امام و سخنران مسجد بزرگ بنی امیه در مرکز دمشق بود، در ابتدا از تحرکات مسالمت‌آمیز انقلاب سوریه حمایت کرده و به همین دلیل دو بار زندانی شد تا سرانجام سوریه را ترک کرد. هنگامی که ارتباط وی با اپوزیسیون سوریه آغاز شد، این اپوزیسیون بر سر تشکیل شورای ملی به توافق رسیده بود؛ اما الخطیب این شورا نبود و برای مدت یک سال پس از خروجش از سوریه به کار نظریه‌پردازی دینی برای انقلاب پرداخت.

زمانی که گروه‌های مختلف اپوزیسیون از جمله شورای ملی در صدد گسترش دادن این جریان و انضمام گروه‌ها و چهره‌هایی برآمدند که عضو اپوزیسیون نبودند؛ معاذ الخطیب با حمایت اخوان المسلمین و برخی دیگر از جریان‌های اپوزیسیون به ریاست شورای ملی درآمد؛ چرا که این باور وجود دارد که اصول و قواعدی دارد که در راس آنها علاقه به ایجاد دولتی دموکراتیک با رعایت تعدد سیاسی از طریق انتقال مسالمت‌آمیز قدرت قرار داشت و از همه مهم‌تر اینکه وی لحنی معتدل در قبال اقلیت‌ها داشت.

بدین گونه بود که معاذ الخطیب از منبر مسجد به میدان سیاست منتقل شد، بدون اینکه تجربه خاصی در این زمینه داشته باشد و تنها بر توانایی‌اش بر سخنران بودن تکیه داشت. با این حال سیاست تنها سخنرانی نیست و نیاز به درک واقعیت سیاسی و شناخت عوامل تاثیرگذار در فعالیت سیاسی دارد که الخطیب از آن بی‌بهره بود. این امر از طریق ابتکارعملی که از طریق صفحه فیس‌بوک خود مطرح کرد به خوبی قابل مشاهده بود. وی در این ابتکارعمل اعلام کرد چنانچه زندانیان سیاسی آزاده و گذرنامه‌های آنها تمدید شود، اپوزیسیون حاضر به مذاکره با حکومت اسد است. غربی‌ها بلافاصله با استفاده از این ابتکارعمل شروع به مانور بر سر آن کردند در حالیکه دولت اسد نه تنها با این طرح موافقت نکرد بلکه حتی زحمت جواب دادن به آن را هم به خود نداد.

با این حال غرب و روسیه به خاطر بسته بودن افق سیاسی سوریه و تمایلشان برای پر کردن خلأ سیاسی و عدم رغبت جامعه جهانی در تحرک، تلاش کردند این ابتکارعمل را پر رنگ کنند. مهم‌تر اینکه الخطیب ابتکارعملش را بدون مشورت با گروه‌ها و چهره‌های مختلف اپوزیسیون و بدون موافقت آنها اعلام کرده و اپوزیسیون را در برابر عمل انجام شده قرار داد؛ هر چند شورای ملی مخالفت خود با ابتکارعمل الخطیب را علنی نکرد تا شائبه اختلاف در صف اپوزیسیون را تقویت نکند. در نهایت دولت سوریه با این ابتکارعمل به شکل غیر رسمی مخالفت کرده و اپوزیسیون را در تنگنا قرار داد.

در جریان کنفرانس ژنو، معاذ الخطیب با وزرای خارجه فرانسه و آمریکا ملاقات کرد و اپوزیسیون را بار دیگر غافلگیر کرد چرا که وی از موضوعاتی صحبت کرد که توافقی در مورد آنها وجود نداشت. مثلا الخطیب طرح اخضر ابراهیمی را مورد بحث قرار داد که بر اساس آن دولت انتقالی با مشارکت اپوزیسیون و حکومت اسد تشکیل می‌شود که این امر بلافاصله از طرف دولت مورد مخالفت قرار گرفت. اپوزیسیون سوریه بر این باور است که به خاطر شرایط خاص حاکم بر کشور، دیگر سخن گفتن از ابتکارعمل‌های این چنینی بی‌فایده بوده و هر طرحی که شامل باقی ماندن حتی بخشی از حکومت کنونی شود،‌ قابل پذیرش نیست؛ به خصوص که اگر اپوزیسیون چنین طرح‌هایی را قبول کند، بخش مهمی از حمایت مردمی خود را از دست خواهد داد.

اما نکته‌ای که باعث لبریز شدن جام شد به موضوع تشکیل دولت موقت باز می‌گردد. الخطیب به شدت با تشکیل این دولت مخالفت می‌کرد چرا که معتقد بود این طرح، راه را بر پیشرفت طرح اخضر ابراهیمی که به آن ایمان داشت، می‌بندد.

باقی ماندن معاذ الخطیب در مقام رهبری اپوزیسیون سوریه از زمان تعیین غسان هیتو به عنوان نخست‌وزیر دولت موقت، یک مانع بزرگ بر دوش اپوزیسیون بود و خود الخطیب اراده کرد تا قبل از آنکه به حاشیه رانده شود، کناره‌گیری کند. به نظر می‌رسد که الخطیب پیش از هرگونه مذاکره و مشورتی تصمیم خود در استعفا را علنی کرده و سیلی محکمی به گوش اپوزیسیون سوریه زد تا بدین ترتیب در برکه‌ای سنگ بیاندازد که خود از آن نوشیده بود.

ـ رامی الخلیفه العلی، دارای دکترای فلسفه سیاسی با تخصص تاریخ سیاسی سوریه و از چهره‌های نزدیک به شورای ملی اپوزیسیون سوریه است.

کلیدواژه ها: اپوزیسیون, انقلاب, رامی الخلیفه العلی, سوریه, معاذ الخطیب |  Print | نشر مطلب