چندی پیش سفر وزیر امور خارجه ایران به ۴ کشور آفریقایی با پخش اخبار گسترده ای در رسانه های داخلی همراه شد. علی اکبر صالحی، رییس دستگاه دیپلماسی جمهوری اسلامی در مصاحبه ای، قاره آفریقا را اولویت سیاست خارجی ایران معرفی می کند و هدف سفر خود را گسترش روابط سیاسی و اقتصادی اعلام می کند.

اما بررسی وضعیت سیاسی و اقتصادی ۴ کشور جموری بنین، غنا، بورکینافاسو، غنا و مصر می تواند اهداف وزیر امورخارجه ی ایران برای اولیت بخشیدن به آفریقا را مشخص تر کند.

جمهوری بنین، کشوری ۷ میلیونی که از فقیر ترین کشورهای جهان محسوب می شود، کشوری که سطح درآمد روزانه ی مردم آن ۱.۲۵ دلار است و سطح پیشرفت انسانی آن همواره در دسته ی پایین ها (زیر رتبه ی ۱۵۴) قرار دارد و سطح آموزش و پیشرفت های اقتصادی آن نیز وضعیتی بهتر از میزان توسعه ی انسانی در آن کشور ندارد، به وضوح نمی توان یک شریک اقتصادی قدرتمند برای ایران باشد. اما صالحی به توافق نامه هایی در زمینه های کشاورزی، بهداشت و درمان، علوم و آموزش و انرژی اشاره می کند و از سوی دیگر یابی بونی رییس جمهوری بنین که ریاست دوره ی اتحادیه آفریقا را بر عهده دارد، ایران را شریک مهمی برای منافع کشورش معرفی می کند. او جزو ۷ رییس جمهوری بود که در حاشیه ی نشست سران کشورهای عدم تعهد به دیدار رهبر جمهوری اسلامی نیز می رود.

جمهوری غنا که در مقیاس بنین تا چندی پیش درآمد روزانه ی برابری داشت اما در سال ۲۰۰۷ با کشف، نزدیک به ۳ هزار میلیارد بشکه ی نفت و با برنامه ی ریزی وسیعی که در زمینه کشف و استخراج در این کشور در حال انجام است، پیش بینی می شود این کشور در چند سال آینده به تولید سالانه ۵ هزار بشکه نفت دست یابد و این در حالی است که حتی اتحادیه اروپا برای توسعه ی انسانی در این کشور (به خصوص بخش بهداشتی) وام ۵۲ میلیون یورویی در اختیار آن کشور قرار می دهد. اما حضور کمپانی های انگلیسی همچون کنسرسیوم انگلیسی تولوو که اولین سازنده سکوی نفتی در این کشور است و همچنین شرکت های بزرگ نفتی خود آفریقا سونانگول که رابطه ی خوبی با ایالات متحده آمریکا دارد، نشان می دهد حوزه ای است که در اختیار منافع کشورهای غربی قرار دارد و رشدهای اخیر در این کشور نیز برآمده از همین سرمایه گذاری ها و روابط است. عمده ی مبادلات اقتصادی این کشور، با آلمان، ایتالیا، فرانسه و آلمان است.

در مورد رابطه ی غنا با ایالات متحده آمریکا ذکر این نکته مهم است که در در مارس 2010، 95 عدد ناو آمریکایی تحت هدایت فرمانده نیروهای دریایی آمریکا در آفریقا در پایتخت غنا مستقر شدند و در خلیج گینه به تمرینی سه هفته ای با نیروهای مسلح کشور میزبان پرداختند.

کشور دیگر بورکینافاسو است که آن هم از فقیرترین کشورهای جهان محسوب می شود و خشک سالی های پیاپی در این کشور، اقتصاد نحیف آن را ضربه پذیرتر کرده است. آمارهای انسانی و اقتصادی در این کشور همراه در پایین ترین سطوح ارزشگذاری های جهانی قرار دارد.این کشور امروز تنها از بعد سیاسی به عنوان میانجی برای حل بحران در کشور مالی اهمیت دارد.

مصر آخرین پایگاه دیدار وزیر امور خارجه ایران در سفر دوره ای به ۴ کشور آفریقایی بود. مصر با توجه به تحولات اخیر برای ایران بیشتر یک هدف سیاسی است تا اقتصادی و در این مورد دیدار با محمد مرسی رییس جمهور این کشور، دعوت از او برای سفر مجدد به ایران از اهمیت بالایی برای طرف ایرانی برخوردار بود.

اما این سفر را با توجه با جایگاه اقتصادی و سیاسی این کشورها می توان در ۲ بعد بررسی کرد. اول آنکه در بعد سیاسی، این کشورها به هر صورت در سازمان ملل متحد دارای رای هستند و امروز ایران تلاش دارد که با لابی های گسترده حداقل رای را در مجمع عمومی سازمان ملل به دست آورد و یا حداقل آن را در تحت دریافت آراء منفی و یا ممتنع آن را زیر سایه ی عدم اجماع جهانی علیه حاکمیت برده و از سوی دیگر در کارکردی داخلی نشان دهد علیرغم تمام تحریم های موجود، روابط سیاسی ایران با کشورهای مستقل در حال گسترش است.

اما همین دیدگاه روابط اقتصادی را تحت تاثیر قرار می دهد و ایران برای فرار از تحریم ها به سوی کشورهایی می رود که بتواند با استفاده ظرفیت های آن کشورها، مبادلات نفتی و بانکی خود را پیگیری کند.

مهمترین بخش این سفرها را می توان در همین بعد و برای یافتن راه های فرار از تحریم ها دانست و در این مورد با جمع بندی روابط قدیمی و جدید ایران با دیگر کشورها راه های فرار را به این صورت ها تقسیم بندی کرد:

ـ دادن رشوه ی نقدی، که در کشورهای دیوان سالار و به مقامات تاثیر گذار در آن کشورها امکان برقراری لابی های قدرتمند را فراهم می سازد که این مهم در کشورهای کوچک و با سطح درآمد پایین به صورت راحت تری قابل اجرا است.

ـ ایجاد مکانیسم پولشویی با استفاده از رشد روابط اقتصادی خارج از تحریم در کشورهایی که نظارت بین المللی در آنجا میزان کمتری نسبت به کشورهای در حال توسعه دارد. در این میان تاسیس شرکت ها و کارخانجات بی دردسر بخصوص در زمینه ی ساختمان سازی به صورت عمده در طول تاریخ این عملیات را انجام می دهند و فاکتورهای صادره، بسیار بالاتر از قیمت تمام شده دارد. از سوی دیگر سرمایه گذاری های بورسی در کشورهایی که نظام مالیاتی ضعیفی دارند (و یا شرکت در شرکت های چند ملیتی در اینگونه کشورها) این امکان را می دهد که منبع و مقصد پول بخصوص با توجه به حجم بالای پول در چنین پروژه هایی گم شود.

ـ ارائه خدمات ویژه ی بازار ایران به کشورهای ضعیفی که میزان صادرات آنها بسیار پایین است، می تواند برای هر کشوری مطلوب باشد، تا هر کالایی را در بازاری به وسعت ایران توزیع کند، به این شکل است امروز بازار ایران از اجناس تولید داخل خالی شده است و صنایع ایران، حتی در بخش کشاورزی با بحران های جدی مواجه شده است. ایران در ازای این امتیاز می تواند از بازار ضعیف آن کشورها برای استفاده از گردش های مالی در کشور ثالث استفاده کرده و ارز مورد نیاز خود را هرچند به صورت محدود اما به صورت غیر مستقیم تهیه کند.

ـ استفاده از منابع نفتی و همچنین منابع ذخیره ی نفتی در پالایشگاه های کشورهایی که نیازمند پول هستند و هنوز دایره ی تحریم های جهانی نظارت دقیقی بر آنها ندارد نیز می توان یکی از راه های عبور از تحریم باشد؛ به شکلی که نفت خام ایران به صورت قاچاق به آن پالایشگاه ارسال، با تغییر بسته بندی و کدگذاری جدید آماده تحویل می شود و با درصدی سود به محل ذخیره به فروش می رسد و در آمد آن به حساب شرکتی در یک کشور غیر تحریمی واریز می شود. به این شکل ایران با درصدی ضرر باز هم به ارز مورد نیاز خود دست پیدا می کند.

رشد نظارت اتحادیه اروپا و ایالات متحده آمریکا بر مبادلات ارزی ایران، راه های دور زدن تحریم ها را کاهش داده است، اما ایران همواره تلاش می کند تا با استفاده از شیوه های جدید اثرات تحریم را از اقتصاد خود دور کند. با این حساب می توان در نظر داشت که سفر وزیر امور خارجه ایران و اهمیت دادن آفریقا به عنوان اولویت سیاست خارجی جمهوری اسلامی، در همین راستا است و منافع مستقیم اقتصادی کشورهایی چون بنین و بورکینافاسو، چیزی جز آن نباشد.

کلیدواژه ها: آفریقا, اقتصاد, ایران, تحریم, کامیار بهرنگ |  Print | نشر مطلب