مذاکرات بغداد بر خلاف استانبول در حل مناقشه هسته ای از راه دیپلماسی امیدوار کننده نبود. اکنون در آستانه دور بعدی مذاکرات در مسکو چشم انداز روشن و مثبتی وجود ندارد.

 

قرائن نشان می دهد که در باز به همان پاشنه سابق خواهد چرخید و روند تنش و تقابل شدت پیدا می کند. تا قبل از صحبت ها در بغداد تصور می شد الزامات و محذورات کنونی، طرفین را به این نتیجه رسانده که باید مشکلات را حل کنند؛ ولی با اطلاعاتی که از نشست به بیرون درز کرده معلوم شد چنین تصوری درست نبود.

غرب در راستای استراتژی دو مسیره فشار و گفتگو پا به میدان مذاکرات گذاشت. بنابراین هر فرجامی این دور از گفتگوها پیدا کند در راهبرد و نحوه برخورد آنها با مساله تغییری ایجاد نمی کند. البته غرب در مقایسه با گذشته یک گام اساسی به عقب برداشت و پذیرفت غنی سازی زیر 5 درصد در داخل خاک ایران انجام شود. آنگونه که خبرگزاری فرانس پرس بیان کرده خواسته های 1+5 به طور مشخص از ایران شامل موارد زیر بوده است: (1)
 تعلیق کامل فعالیتهای تاسیسات هسته ای قم.
 توقف غنی سازی اورانیوم در سطح 20 درصد.
 انتقال اورانیوم غنی شده تا 20 درصد به خارج از کشور (بنا به ادعای مطرح شده، حدود 140 کیلوگرم است)
 ارائه فوری سوخت مورد نیاز تاسیسات پژوهشی تهران و همچنین ایزوتوپ های پزشکی (که پیشنهاد جدیدی در مقایسه با پیشنهادهای قبلی محسوب می شود)
 آغاز همکاریها در موضوع پزشکی هسته ای. انجام ارزیابی درباره موضوع تاسیسات جدید و همکاری در مسئله امنیت هسته ای.
 تعهد به عدم تصویب قطعنامه جدید در سازمان ملل علیه ایران در موضوع توسعه تسلیحات کشتار جمعی
 تعهد آمریکا به کاهش شدت تحریمها علیه ایران

اما جمهوری اسلامی آنگونه که از اظهارات گوناگون مقامات مسئول و اخبار رسانه ها می توان دریافت، پیشنهادات زیر را مطرح کرده است:

 اذعان غیر مشروط به حق غنی سازی جمهوری اسلامی ایران
 گفتگو و مذاکره درباره غنی سازی 20 درصد
 اذعان به اینکه ایران استفاده از تسلیحات کشتار جمعی را حرام می داند
 اذعان به اینکه توافق همکاری میان ایران و آژانس به شکل خوبی ادامه دارد
 گفتگو درباره مسائل غیر هسته ای از جمله نقش ایران در منطقه و بخصوص مسائل بحرین و سوریه، دزدان دریایی، تجارت مواد مخدر و تروریسم

آنطور که برخی خبرگزاری های خارجی چون فرانس پرس به نقل از دیپلمات های غربی مطرح کرده اند، ایران در مذاکرات صحبت مستقیمی در خصوص برداشتن تحریم ها نکرده است. طرف مقابل نیز به دلیل عدم حضور نمایندگان دولت های بحرین و سوریه حاضر نشده در این خصوص صحبت کند. بیشتر به نظر می رسد دغدغه ایران در مذاکرات، مشکلات اقتصادی نبوده بلکه مسئله اصلی اش تضمین امنیتی و قدرت منطقه ای است.

در حال حاضر تهدید به حمله نظامی حکم پشتوانه مذاکرات را دارد، اما اگر راه مسالمت آمیزی برای گشودن قفل برنامه هسته ای ایران پیدا نشود و از طرف دیگر برنامه فوق به خطوط قرمز دنیا نزدیک گردد آنگاه تهدید فوق از حالت بالقوه و جنگ روانی به فعلیت خواهد رسید

یکی از دیپلمات های ایرانی حاضر در مذاکرات خبر داده است که در حین مذاکرات سعیدی جلیلی نسبت به طرح علنی توقف غنی سازی بیست درصدی عصبانی شده و می خواسته مذاکرات را نیمه تمام رها کند.(2) همچنین سعید جلیلی بر خلاف قبل از مذاکرات استانبول که از طرح مسائل بحث بر انگیز خودداری می کرد، پیش از بغداد موضع انتقادی نسبت به غرب در پیش گرفت و هشدار داد که ایران غنی سازی اورانیوم را نخواهد پذیرفت.

بنابراین آنگونه که از پیشنهادات ایران بر می آید، از عقب نشینی و انعطاف لازم برای جوش دادن مصالحه خبری نبوده است. حل مسالمت آمیز بحران هسته ای نیازمند عقب نشینی متقابل طرفین و نمایش آمادگی و اراده جدی برای تفاهم است.

اما رفتار نمایندگان حکومت تردید ایجاد می کند که جمهوری اسلامی به دنبال مصالحه باشد و در استراتژی تقابلی و ماجراجویی هسته ای حکومت تغییر اساسی ایجاد نشده است. به نظر می رسد کماکان وقت کشی و اقدامات تاکتیکی برای جلو بردن برنامه هسته ای در دستور کار مقامات تصمیم گیر باشد.

دلایلی را می توان برای این تحلیل برشمرد. نخست جلوگیری از تشدید تحریم ها و رسیدن مناقشه به نقطه جوش است. کش دادن مذاکرات اگر جلوی مسیر تشدید فشار های جهانی را نگیرد، دست کم آهنگ آن را کند می کند.

همچنین از آنجایی که ایران شروع به تهدیدات تند و به خصوص بستن تنگه هرمز در واکنش به تحریم بانک مرکزی کرده بود، لذا تغییر مسیر به سمت مذاکره فضای مناسب و آبرومندی را برای عقب نشینی حکومت فراهم می ساخت. بنابراین ابراز تمایل به مذاکرات می تواند محمل مناسبی برای عقب نشینی از موضع تهاجمی تلقی شود.

اما بحث دیگری که بسیار محتمل است، کسب زمان برای سنجش میزان توانایی ایران برای تحمل دوره جدید تحریم ها و همچنین اثبات نا کارامدی تحریم ها به طرف خارجی است. حکومت به خوبی می داند که غرب و به خصوص آمریکا امکانات زیادی بین تحریم های مصوب در سازمان ملل و اقدام نظامی ندارد.

ظرفیت تحریم هایی که امکان همراهی چین و روسیه در شورای امنیت سازمان ملل را داشته باشد، فاصله زیادی با تحریم های کنونی ندارد و غرب ناگزیر است به سمت اقدامات یک جانبه روی بیاورد. از آنجایی که ریسک حمله نظامی به تاسیسات هسته ای ایران بالا است، لذا حکومت می پندارد که غرب هیچگاه از این گزینه استفاده نخواهد کرد و لذا وقتی در بن بست امکان ناپذیری تحریم های شدیدتر قرار بگیرد، با توجه به فشار های ناشی از وضعیت نابسامان اقتصادی دنیا لذا ناگزیر از کنار آمدن با حکومت است و اینجا نقطه ای است که حکومت می تواند با بهای بیشتری مصالحه را بفروشد.

البته در این نگرش حکومت، خطای محاسبه وجود دارد. اگر چه برخورد نظامی برای غرب اولویت ندارد و گزینه ای پر دردسر محسوب می شود؛ اما اگر در شرایط اضطراری قرار بگیرد از توسل به آن دریغ نخواهد کرد.

در حال حاضر تهدید به حمله نظامی حکم پشتوانه مذاکرات را دارد، اما اگر راه مسالمت آمیزی برای گشودن قفل برنامه هسته ای ایران پیدا نشود و از طرف دیگر برنامه فوق به خطوط قرمز دنیا نزدیک گردد آنگاه تهدید فوق از حالت بالقوه و جنگ روانی به فعلیت خواهد رسید.

البته این امکان را نمی توان نادیده گرفت که حکومت می خواهد بدون اعلام رسمی و یا توافقی الزام آور با دنیا، غنی سازی بیست درصدی اورانیوم را کنار بگذارد و یا انتظار دارد مراحل مصالحه گام به گام با عمل متقابل طرفین نزاع همراه شود و غرب نیز به ازای هر گام ایران بخشی از تحریم ها را بردارد.

اگر این فرضیه صحت داشته باشد، آنگاه می توان پیش بینی کرد که فروکش کردن بحران هسته ای در ماه های پیشرو محتمل است؛ ولی لازمه آن اعتماد سازی از سوی ایران و کنار گذاشتن عملی و موقت غنی سازی بیست درصدی است. بعد به شکل منطقی مصالحه نیاز دارد غرب نیز چشم انداز روشن و قابل اتکایی را برای برداشتن مرحله ای تحریم ها ترسیم نماید و راهکار تعلیق در برابر تعلیق عملی گردد، در غیر این صورت رویکرد کنونی حکومت نمی تواند کارساز واقع شود. همچنین باید در نظر داشت وجود تفاوت از نحوه مصالحه علی رغم وجود اراده از سوی طرفین نتیجه ای در بر نخواهد داشت.

در حال حاضر تصمیم گیری در مساله هسته ای زیر نظر رهبری انجام می شود و مشاورین نزدیک وی چون ولایتی، رحیم صفوی، عزیز جعفری، جواد لاریجانی و وحید در تصمیم گیری ها مشارکت دارند.

بر خلاف نظر برخی از تحلیلگران، هاشمی رفسنجانی و نزدیکان وی نظیر موسویان نقش و جایگاهی در تصمیم سازی و تصمیم گیری ها ندارند. آنها با توجه به رویکردی که از قبل داشته اند، همواره تفاهم و مصالحه در منازعه هسته ای را توصیه کرده اند. حال دور جدید مذاکرات را فرصتی برای خود می پندارند و لذا در این خصوص فعال شده اند. از آنجایی که مجموعه فعالیت های آنها تاثیری منفی برای حکومت ندارد و در چهارچوب استراتژی آنها در باقی ماندن غرب در پای میز مذاکره نیز موثر است، لذا نظام فعلا حساسیتی نسبت به تحرکات آنها نشان نمی دهد.

بعید است مذاکراتی که موسویان در آمریکا انجام می دهد در چهارچوب ماموریتی از سوی حکومت باشد؛ بلکه بیشتر تلاش وی در چهارچوب راهبرد گروه هاشمی رفسنجانی برای حل بحران هسته ای است؛ اما چون این گروه در هسته اصلی تصمیم گیر در این خصوص حضور ندارند، لذا پیشنهادات و ادعاهای آنها ضمانت اجرایی ندارد. ضمن اینکه خروجی راهبردهای پیشنهادی آنها امتیازات بیشتری را نصیب حکومت می کند.

در حال حاضر در خصوص نحوه برخورد با منازعه هسته ای در داخل حکومت اختلاف نظر محدودی وجود دارد. در قیاس با مسائل داخلی، میزان اشتراک نظر در درون مجموعه حاکمیت بیشتر است؛ اما در عین حال شکافی کلی وجود دارد. برخی قائل به مصالحه هستند و برخی نیز بر تداوم تقابل اصرار دارند.

روزنامه های کیهان و رسالت که متعلق به بخش های سنتی و رادیکال اصول گرایان هستند هر دو توصیه به قطع مذاکرات با 1+5 کرده اند. دولت که مدت ها است دیگر نقشی در مدیریت مسائل هسته ای ندارد، خود را کنار کشیده و بیشتر از موضع رقابت های داخل حکومت به نقد عملکرد مذاکره کنندگان می پردازد. علی لاریجانی نیز موضع مشابهی دارد و به صورت احتیاط آمیز با دور جدید مذاکرات برخورد می کند. محسن رضایی بیش از همه خوشبین به حل مشکلات است و نگاه مثبت به مذاکرات دارد؛ ولی برایند موضع گیری جناح های وابسته به حکومت حاکی از کنار کشیدن از مذاکرات است. در آن سوی میدان روسیه و چین اصرار بر حل مشکل دارند. دولت اوباما تمایل بیشتری برای اعطای امتیاز دارد؛ اما کنگره آمریکا نزدیک تر به موضع اسرائیل است و با تصویب قطعنامه ای قبل از مذاکرات بغداد، دامنه امتیاز دادن به ایران را محدود کرد و اسرائیل نیز کماکان فشار می آورد تا دنیا بیشتر سختگیری کند. در عین حال تغییر رئیس جمهور در فرانسه نیز تفاوت معناداری در موضع اروپا نسبت به برنامه هسته ای پدید نیاورد.

حال همه نگاه ها معطوف به مذاکرات مسکو است. احتمال بیشتری وجود دارد که مسکو به آخرین مرحله مذاکرات تبدیل شود و دوباره کناره گیری و تشدید برخوردهای تنبیهی در دستور کار غرب قرار بگیرد؛ اما همچنین ممکن است مذاکرات تداوم یافته و کشوری دیگر میزبان مرحله بعد شود. استمرار مذاکرات لزوما به معنای مساعد شدن فضا برای مصالحه نیست؛ بلکه می تواند تمایل طرفین به “مذاکره برای مذاکره “را نشان دهد. ایران بدین ترتیب برنامه اش را ادامه می دهد و گسترش تحریم ها را مهار می کند. دنیا نیز دلایلی برای خودش دارد. برای اوباما بهترین گزینه تا انتخابات، حفظ فضای مذاکره است تا هم مجبور به افزایش تحریم ها نشود که تبعاتی منفی برای وی در عرصه سیاست داخلی آمریکا دارد و هم اسرائیل و تندروها را مهار می کند تا دست به اقدام یک طرفه نزنند.

اروپا نیز می تواند زمان بخرد تا مشکلات اقتصادی اش را سامان دهد. البته این کش دادن محدود خواهد بود و فضا برای حکومت پس از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا و فروکش کردن بحران اقتصادی اروپا مخاطره آمیزتر خواهد شد. ضمن اینکه اگر در مسکو چشم انداز امیدوار کننده ای مشاهده نشود، تحریم های نفتی اروپا علیه ایران از اواخر ماه ژوئن و اوایل جولای شروع خواهد شد.

منابع:

1- خبرگزاری مهر

2- جهان نیوز

کلیدواژه ها: بغداد, علی افشاری, مذاکرات, مسکو, پرونده هسته‌ای |  Print | نشر مطلب